Co zrobić, żeby płacić niższe podatki? Nad tym pytaniem często zastanawiają się przedsiębiorcy, gdyż podatki zazwyczaj stanowią znaczny koszt w działalności przedsiębiorstwa.

Przy umiejętnym zarządzaniu podatkami, w tym planowaniu i zastosowaniu optymalizacyjnych rozwiązań podatkowych, można znaleźć duże oszczędności w tym zakresie. Jednak dla tych potrzeb konieczne jest wyraźne rozróżnienie pojęcia legalnego „unikania opodatkowania” (ang. tax avoidance) od nielegalnego „uchylania się od opodatkowania” (ang. tax evasion).

Unikanie opodatkowania

Definicję pojęcia „unikanie opodatkowania” można znaleźć w orzecznictwie sądów administracyjnych oraz w doktrynie prawa podatkowego. W tym zakresie został już utrwalony pogląd, że „zmniejszanie ciężaru opodatkowania może następować w sposób legalny, przy wykorzystaniu elementów konstrukcyjnych danego podatku (ulgi, zwolnienia podatkowe, odliczenia itp.). Takie działanie podatnika nazywane jest unikaniem opodatkowania i pojmowane jest jako działanie za pomocą legalnych środków, które ma na celu zmniejszenie opodatkowania lub nawet jego uniknięcie (oszczędzanie podatkowe) – m.in. wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 21 kwietnia 2005 r. (I SA/Wr 3065/03).

Nie każda korzyść jest obejściem prawa

Podkreślane jest również, że „z żadnej normy prawnej nie można wyprowadzić zasady nakładającej na podatnika obowiązek działania dla powstania zobowiązania podatkowego w najwyższej możliwej wysokości” (wyrok NSA z dnia 30 czerwca 2003 r. (sygn. I SA/Wr 1183/00)). W związku z tym przyjmuje się, że „jeżeli obowiązujący porządek prawny stwarza podatnikowi możliwość wyboru kilku legalnych konstrukcji do osiągnięcia zamierzonego celu gospodarczego, z których każda będzie miała inny wymiar podatkowy, to wybór najkorzystniejszego podatkowo rozwiązania nie może być traktowany jako obejście prawa” (por. glosa K. Zagrobelnego do wyroku NSA z dnia 9 lutego 2000 r. I SA /Gd 2036 /97, OSP z 2001 nr 10 str. 521).
@@

Uchylanie się od opodatkowania

W odróżnieniu od unikania opodatkowania „uchylanie się od opodatkowania” jest działaniem sprzecznym z prawem, polegającym na zatajeniu lub oszustwie, wprowadzeniu organów podatkowych w błąd i w efekcie zmniejszeniu ciężarów podatkowych w sposób nielegalny. Skutkiem takiego zachowania podatnika jest niezapłacenie podatku należnego fiskusowi lub zapłacenie podatku w wysokości niższej niż należna.

Uchylanie się od opodatkowania może przybierać różne formy – np. zatajenie przedmiotu opodatkowania lub zawarcie pozornej czynności prawnej. Z uchylaniem się od opodatkowania wiąże się odpowiedzialność karna lub karnoskarbowa.

Legalna optymalizacja podatkowa

Jak widać legalność postępowania podatnika odróżnia unikanie opodatkowania od uchylania się od opodatkowania. W praktyce, ze względu na fakt, że przepisy prawa podatkowego co do zasady nie zawierają norm zakazujących lub nakazujących określone działania, lecz raczej określają konsekwencje danego postępowania (np. zawarcia danej czynności), niekiedy może być ciężko ustalić, czy konkretne działanie miało jednoznacznie legalny charakter. Dlatego też o legalności działań podatnika będą decydować przede wszystkim okoliczności faktyczne konkretnej sprawy i treść przepisów prawa, które mają lub mogłyby mieć zastosowanie.

Istnieją jednak ograniczenia

W świetle powyższego wszelkie działania optymalizacyjne, które zakładają unikanie opodatkowania w sposób zgodny z przepisami prawa, w tym wykorzystują istniejące luki w prawie, w zasadzie powinny być dozwolone. Jednak należy przy tym pamiętać o pewnych ograniczeniach, które przewiduje prawo podatkowe w tym zakresie. Za przykład takiego ograniczenia może posłużyć np. przepis ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych niedopuszczający korzystnego opodatkowania transakcji łączenia lub podziału spółek, gdy nie mają one uzasadnienia ekonomicznego, a ich głównym celem jest uniknięcie lub uchylenie się od opodatkowania.

Obejście prawa podatkowego

Jednocześnie przepisy Ordynacji podatkowej przewidują tzw. klauzulę obejścia prawa, na podstawie której organa podatkowe mają możliwość np. interpretowania czynności prawnej, biorąc pod uwagę jej zamiar i cel czy też zwrócenia się do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa w przypadku, jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania wynikają wątpliwości w tym zakresie. Przedmiotowa klauzula pozwala organom podatkowym wykryć przede wszystkim przypadki uchylania się od opodatkowania przez podatników, np. stwierdzić pozorność zawartej umowy czy też przypadek oszustwa podatkowego (np. w zakresie podatku VAT, które może mieć miejsce kiedy podatnicy wystawiają faktury z tytułu czynności, które w rzeczywistości nigdy nie były wykonane). Przy tym należy wyraźnie zaznaczyć, że przedmiotowa klauzula nie może być podstawą do kwestionowania przez organa podatkowe legalnych rozwiązań optymalizacyjnych.

W tym miejscu warto zacytować również wyrok NSA z dnia 17 marca 1999 r., (sygn. akt SA 5341/98): „Sam fakt, że forma i treść umów powodowała zmniejszenie opodatkowania jej stron nie może stanowić podstawy do uznania, że miała ona na celu obejście przepisów prawa z chwilą, gdy mieściła się w jego granicach i odpowiadała także normom prawa podatkowego”.

Przepisy umożliwiają oszczędności

Często, żeby znaleźć oszczędności w podatkach, nie trzeba od razu wprowadzać skomplikowanych struktur podatkowych, lecz wystarczy w pełni korzystać z rozwiązań przewidzianych wprost w przepisach podatkowych. Do tego może być potrzebna wnikliwa analiza istniejących już rozliczeń podatkowych przedsiębiorstwa oraz wprowadzenie odpowiednich procedur wewnętrznych. Dla przykładu w podatku dochodowym od osób prawnych oszczędności mogą przynieść stosowne procedury w zakresie rozpoznawania kosztów uzyskania przychodów związanych z nieściągalnymi wierzytelnościami czy też stosowanie współczynników w przypadku amortyzacji środków trwałych.

Warto również podkreślić, że w zakresie optymalizacji brak jest uniwersalnych rozwiązań. Każde rozwiązanie optymalizacyjne powinno być zawsze dostosowane do potrzeb konkretnego podatnika i będzie zależało między innymi od zakresu i rozmiaru jego działalności, rodzaju dokonywanych transakcji, struktury własnościowej itp.

Wiktoria Korkuć
Autorka jest prawnikiem Kancelarii Prawnej Skarbiec.Biz