Każdy uczestnik rynku – usług, czy też sprzedaży – może żądać ochrony swoich interesów, w sytuacji gdy działania innego uczestnika rynku zagrażają lub naruszają interesy jego lub jego klienta.

Może brzmi to dość enigmatycznie, ale chyba każdy z nas spotkał się ze sprzedażą podróbek markowych towarów, wprowadzaniem w błąd klientów w zakresie nazwy czy pochodzenia towarów, czy z nierzetelną informacją stosowaną w kampaniach reklamowych.

Te wszystkie „nieuczciwe” działania podmiotów gospodarczych są (zgodnie z polskim prawem) zabronione, a ich stosowanie zagrożone odpowiedzialnością cywilną, administracyjną, a nawet karną. Wbrew powszechnie panującym opiniom dochodzenie roszczeń z tytułu popełnienia czynów nieuczciwej konkurencji wcale nie jest utrudnione. Wręcz przeciwnie, ponad 17-letnie obowiązywanie tych przepisów sprawiło, że ich interpretacja nie budzi już tak licznych kontrowersji, w szczególności z uwagi na bogate orzecznictwo sądów w tym zakresie.

Tym samym, chcąc zwrócić uwagę na problematykę czynów nieuczciwej konkurencji, poniżej znajdą Państwo krótki opis poszczególnych czynów, a także konsekwencji i sankcji jakie mogą spotkać nieuczciwych przedsiębiorców.

Co to jest czyn nieuczciwej konkurencji?

W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę nieuczciwej konkurencji wobec innych podmiotów gospodarczych jest ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16 kwietnia 1993 r. (Dz. U. z 2003 roku, Nr 153, poz 1503 z późn. zm.) dalej „ZNKU”. Ustawy tej nie wolno mylić z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów z 2007 r. (OKiKU), która reguluje na pierwszy rzut oka te same aspekty życia gospodarczego. Niemniej istnieje pomiędzy nimi różnica, gdyż OKiKU zajmuje się warunkami rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasadami podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów, z kolei ZNKU określa nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie publicznym. 
@@

Ustawa o zwalczeniu nieuczciwej konkurencji definiuje, co należy rozumieć przez „czyn nieuczciwej konkurencji”. Zgodnie z art. 3 ZNKU, czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Zatem przesłankami, które dla uznania określonego zachowania przedsiębiorcy za czyn nieuczciwej konkurencji muszą być spełnione łącznie, są:

- musi być „działanie” w obrocie gospodarczym (w działalności gospodarczej) pomimo użytego sformułowania, nie będzie to tylko tzw. działanie czynne, ale także zaniechanie przedsiębiorcy, które może mieć wpływ na bieżące lub przyszłe wyniki działalności przedsiębiorców oraz na interesy klientów lub interes publiczny, np. brak oznaczenia towarów, niedopełnienie obowiązków informacyjnych,
- działanie” to musi być niezgodne z prawem lub dobrymi obyczajami – należy tu kwalifikować zachowania, które są w szczególności sprzeczne z nakazami zawartymi w ustawach, rozporządzeniach, umowach międzynarodowych, jeżeli mają one bezpośrednie zastosowanie w stosunkach wewnętrznych,
- czyn ten musi zagrażać lub naruszać interes innego przedsiębiorcy lub klienta – chodzi tu o interes o charakterze gospodarczym.

W kontekście powyższych przesłanek musi zostać dokonana ocena, aby stwierdzić, czy ewentualni sprawcy popełnili czyny nieuczciwej konkurencji, czy też nie. Dodatkowo, w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji opisano w przepisach od art. 5 do art. 18 przykładowe czyny nieuczciwej konkurencji.

Są nimi:

- wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa (art. 5, 6 i 7 ZNKU);
- fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego, bądź wprowadzające w błąd oznaczenie, towarów albo usług (art. 8, 9 i 10 ZNKU);
- naśladownictwo produktów, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu (art. 10 i 13 ZNKU);
- naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 11 ZNKU);
- nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy (art. 12 ZNKU);
- pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie (art. 14 ZNKU);
- utrudnianie dostępu do rynku, np. poprzez stosowanie cen dumpingowych (art. 15 ZNKU);
- przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną (art. 15a ZNKU);
- nieuczciwa lub zakazana reklama (art. 16 ZNKU);
- organizowanie systemu sprzedaży lawinowej i prowadzenie sprzedaży premiowanej (art. 17a i 17c ZNKU).

Przykładowe czyny nieuczciwej konkurencji

Czyny nieuczciwej konkurencji, które wymieniłem wyżej, zostały dookreślone przez ustawodawcę. Niektórym z nich warto się przyjrzeć bliżej, z uwagi na ich częste występowanie w obrocie i stosowanie ich przez przedsiębiorców, choćby z uwagi na ich niewiedzę, co do bezprawności tych czynów.

Wprowadzanie w błąd klientów

Jest to chyba najczęściej popełniany czyn nieuczciwej konkurencji „na rynku”. W ustawie o zwalczeniu nieuczciwej konkurencji został on stypizowany w art. 5, 6 i 7 – w zakresie oznaczenia przedsiębiorstwa>, w art. 8 i 9 – w zakresie oznaczenia towarów fałszywym lub oszukańczym oznaczeniem geograficznymi lub chronioną nazwą pochodzenia oraz w art. 10 – w zakresie oznakowania towarów, usług lub jego brak, które może wprowadzić klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania , naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów albo usług.

W zakresie oznakowania przedsiębiorstwa, przedsiębiorca nie można stosować nazwy w obrocie, która mogłaby wprowadzić błąd co do tego, z jaką firmą mają rzeczywiście do czynienia. Nie wolno zatem używać firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub innego symbolu, który wcześniej był używany do oznaczenia innego przedsiębiorstwa.
To samo dotyczy oznaczenia przedsiębiorstwa nazwiskiem przedsiębiorcy. Jeżeli „wstawienie” nazwiska do oznakowania przedsiębiorstwa w jakikolwiek sposób może doprowadzić do sytuacji, że klienci podmiotu, który wcześniej istniał na rynku, będą mylić dotychczasowe przedsiębiorstwo z nowo powstałym, wówczas dojdzie do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji. Brak dobrowolnej zmiany mylącego oznaczenia może spowodować, że ten kogo interesy zostały naruszone, a nawet zagrożone, może wystąpić do sądu z żądaniem zmiany firmy podmiotu.

Za czyn nieuczciwej konkurencji uważa się także opatrywanie towarów lub usług fałszywym lub oszukańczym oznaczeniem geograficznym, które wskazuje (zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio) na kraj, region lub miejscowość ich pochodzenia. Dotyczy to także używania tych oznaczeń w działalności handlowej, reklamie, listach handlowych, rachunkach lub innych dokumentach.

Przykład

Polski producent sera, który produkuje swój ser w Polsce, nie będzie mógł oznaczać swojego wyrobu np. Ser gouda prosto z Holandii. Takie oznaczenie sera i sugerowanie, że ser został wyprodukowany w słynącym z produkcji sera mieście Gouda w Holandii, zostanie uznane za czyn nieuczciwej konkurencji.

Oznakowanie towarów może być także podstawą do postawienia zarzutu popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji. Jeżeli oznaczenie (opakowanie) powoduje, że można błędnie ocenić towar pod kątem wymienionych cech towaru lub usługi, ilości, jakości, sposobu wykonania, przydatności lub innych istotnych cech, to zostaje popełniony czyn nieuczciwej konkurencji. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zastosowanie takiego opakowania jest uzasadnione względami technicznymi.

Przykład

Producent margaryny do smarowania chleba na opakowaniu sprzedawanego produktu umieszcza oznaczenie (nazwę produktu), z którego wynika, że produkt to nic innego jak masło. W rzeczywistości jest to margaryna na bazie olejów roślinnych, nie mająca z masłem nic wspólnego i niczym nie różniąca się od innych margaryn do smarowania chleba, „niebędących masłem”. Takie oznakowanie produktu może zostać uznane czyn nieuczciwej konkurencji.

Naśladownictwo produktów

Innym „bardzo popularnym” czynem nieuczciwej konkurencji jest tzw. naśladownictwo gotowego produktów. Jest to nic innego jak plagiat w odwzorowaniu „oryginalnego” produktu, które poprzez zastosowane wzornictwo może wprowadzać w błąd co do pochodzenia produktu. Z tego typu czynami mamy bardzo często do czynienia w branży odzieżowej lub obuwniczej, gdzie tańsze, gorszej jakości produkty opatrywane są podobnymi, lekko różniącymi się oznaczeniami.

Przykład

Marka „adidas”, której znakiem są między innymi „trzy paski” kopiowana jest poprzez dodanie „czwartego” lub zmianę nazwy „adidos”; lub marka „NIKE” kopiowana jest poprzez oznaczanie wizualnie podobnym, niewidocznie różniącym się logiem i oznaczenie produktu „NICE”.

Ustawa wprowadza tu jednak wyjątek. Zgodnie z jej treścią, nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji naśladowanie cech funkcjonalnych produktu, w szczególności budowy, konstrukcji i formy zapewniającej jego użyteczność. Jeżeli naśladowanie cech funkcjonalnych gotowego produktu wymaga uwzględnienia jego charakterystycznej formy, co może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu, naśladowca jest zobowiązany odpowiednio oznaczyć produkt.

Przykład

Producent okuć do szyb stosuje podobny do wymyślonych przez konkurenta system zamykaczy podłogowych. Konstrukcja, cechy funkcjonalne oraz forma są podobne i mogą wprowadzić w błąd, jednak producent wyraźnie oznaczył produkt. Tym samym nie popełnia on czynu nieuczciwej konkurencji.

Konsekwencje popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji

Opisane wyżej czyny nieuczciwej konkurencji są tylko przykładowymi zachowaniami przedsiębiorców, którzy prowadząc swoją działalność gospodarczą często nie zdają sobie sprawy z faktu, iż ich zachowania są bezprawne i obarczone sankcjami prawnymi.
Przedsiębiorca, który popełnia czyn nieuczciwej konkurencji, musi się liczyć, iż może zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, a nawet karnej. Dodatkowo, jeżeli jego zachowanie zostanie uznane za praktykę ograniczającą konkurencję lub naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, to Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów będzie mógł wydać decyzję w sprawie stwierdzenia tego faktu, dodatkowo „obarczając” przedsiębiorcę obowiązkiem zapłaty kary finansowej, której wielkość może być równa 10 proc. przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Wracając jednak do odpowiedzialności cywilnej. Wobec przedsiębiorcy mogą zostać podniesione roszczenia majątkowe, jak i nie majątkowe. Wszystkie zostały wymienione w art. 18 ZNKU.

Roszczeniami niemajątkowymi, które mogą być dochodzone od sprawcy to:

- zaniechanie niedozwolonych działań, np. zmiana nazwy przedsiębiorstwa, zakaz wprowadzania do obrotu produktów wprowadzających w błąd, itd.
- usunięcie skutków nieuczciwych działań i złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, np. złożenie oświadczenia w gazecie, w radiu, w którym przyznamy się do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji.

Natomiast roszczeniami majątkowymi mogą być:

- naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych,
- wydanie (także na zasadach ogólnych) bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
- zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego, jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Rozpatrując skutki finansowe podniesionych wobec przedsiębiorcy roszczeń, zarówno majątkowe, jak i niemajątkowe roszczenia mogą być bardzo dotkliwe finansowo dla sprawcy czynu nieuczciwej konkurencji. Dodatkowo należy pamiętać o przepisach karnych, które zawiera ZNKU. Przepisy od art. 23 do 26 statuują odpowiedzialność karną sprawców czynów nieuczciwych konkurencji, gdzie najsurowszą karą za ich popełnienie może być nawet osiem lat pozbawienia wolności. Ważny jest jednak fakt, że ściganie tych przestępstw i wykroczeń odbywa się na wniosek pokrzywdzonego. Dlatego warto podjąć takie działania w celu ochrony swoich interesów.

Podsumowanie

Problematyka nieuczciwej konkurencji jest bardzo ważna z uwagi na ochronę własnych interesów gospodarczych. W sytuacji gdy jakiekolwiek działania konkurentów mogą zagrażać naszym interesom, warto podjąć działania, czasami nie wymagające znacznych środków finansowych, aby zapobiec negatywnym konsekwencjom.

¬ródło: Gazeta Małych i ¦rednich Przedsiębiorstw, www.gazeta-msp.pl