Zmiana rezydencji podatkowej oznacza, że podatnik zmienia państwo, w którym jest zobowiązany do tzw. nieograniczonego obowiązku podatkowego. Jest zazwyczaj spowodowana migracją podatnika do innego kraju, do którego przenosi on swoje centrum interesów życiowych (miejsce zamieszkania). W celu zdefiniowania kryteriów, które określają warunki nabycia lub utracenia rezydencji podatkowej w danym państwie, polskie i międzynarodowe prawo stosuje odpowiednie regulacje w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych.

Kwestia rezydencji podatkowej w większości jurysdykcji jest określana podobnie. Jednolite międzynarodowe przepisy są istotne z punktu widzenia rozstrzygania ewentualnych sporów w tym zakresie. Warto mieć też na uwadze, że narodowe, unijne i międzynarodowe organy podatkowe sukcesywnie zacieśniają współpracę w celu uszczelnienia systemów podatkowych, co ma zapobiec uchylaniu się od płacenia podatków w ogóle.

Podwójna rezydencja podatkowa

Jako rezydencję podatkową należy rozumieć obowiązek rozliczania podatków od wszystkich form przychodu i majątku na terenie państwa, w którym podatnik uzyskał status rezydenta podatkowego. W większości przypadków uzyskanie statusu rezydenta podatkowego w jednym państwie wiąże się z utratą takiego statusu w innym.

Jednak możliwe są okoliczności, w których podatnik zostanie uznany za rezydenta w więcej niż jednym kraju. Do takiej sytuacji może dojść w przypadku tzw. pracowników transgranicznych oraz w przypadku emigrantów zarobkowych, którzy podjęli pracę za granicą, a w kraju pochodzenia lub zamieszkania (rezydencji podatkowej) nadal utrzymują centrum swoich interesów osobistych (miejsce zamieszkania).

W takich przypadkach zastosowanie mają odpowiednie umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. W sytuacji, w której brakuje takiej umowy lub okoliczności są bardziej skomplikowane, ustalenie właściwego kraju rezydencji podatkowej może wymagać pomocy specjalistów w zakresie międzynarodowego opodatkowania osób fizycznych i firm.

Jak określa się status rezydenta podatkowego?

Status rezydenta podatkowego określa się na podstawie czasu, który osoba fizyczna (podatnik) spędza na terenie danego kraju w ciągu roku oraz na podstawie relacji, jakie wiążą podatnika z danym krajem. Jako relację rozumie się tu głównie, utrzymywanie na terenie danego państwa ośrodka interesów życiowych (miejsca zamieszkania).

W polskim prawie status rezydenta podatkowego odpowiada nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, któremu podlegają osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania na terenie RP.
Kryteria te pozwalają na rozstrzygnięcie, w którym kraju podatnik jest zobowiązany do realizacji nieograniczonego obowiązku podatkowego. Mogą też zostać zastosowane jako mechanizm zmiany rezydencji podatkowej, w przypadku osób migrujących w celach zarobkowych i optymalizacji podatkowej.

W polskiej Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, w art. 3 określono w jakich przypadkach i w jakim zakresie osoby fizyczne, które uzyskują przychody na terenie Polski, są zobowiązane do realizacji obowiązku podatkowego na terenie naszego kraju. W ustawie funkcjonuje pojęcie zakresu obowiązku podatkowego, które odpowiada międzynarodowej definicji rezydencji podatkowej. Ustawa precyzuje też kryteria, na których podstawie można określić miejsce zamieszkania osoby fizycznej.

Polska rezydencja podatkowa – obowiązek podatkowy w Polsce

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wyróżnia obowiązek nieograniczony (polska rezydencja podatkowa) i ograniczony obowiązek podatkowy na terenie RP.
O ograniczonym obowiązku podatkowym można mówić np. w przypadku osób fizycznych, które mają rezydencję podatkową na terenie innego kraju niż Polska, a jednocześnie uzyskują w Polsce przychody (dochody).

• Nieograniczony obowiązek podatkowy (rezydencja podatkowa na terenie Polski) – nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu na terenie Polski podlegają osoby fizyczne, które mają miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Nieograniczony obowiązek podatkowy na terenie Polski (polska rezydencja podatkowa) oznacza, że podatnik jest zobowiązany do odprowadzania podatków od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na lokalizację źródeł tych przychodów.
• Ograniczony obowiązek podatkowy – ograniczony obowiązek podatkowy w Polsce obowiązuje wszystkie osoby fizyczne, które uzyskują przychody na terenie RP, ale nie mają miejsca zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej. Ograniczony obowiązek podatkowy oznacza, że podatnicy są zobowiązani do odprowadzania podatków w Polsce tylko od przychodów (dochodów) uzyskiwanych na terenie Polski.

W przypadku opodatkowania osób fizycznych podejmujących pracę za granicą duże znaczenie ma status dwustronnych regulacji podatkowych pomiędzy krajem rezydencji podatkowej (zamieszkania) a krajem uzyskiwania przychodu (dochodu). Warto mieć na uwadze, że wiele państw uzgodniło i wprowadziło w życie stosowne umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Dzięki takim umowom zmiana rezydencji podatkowej osoby fizycznej nie zawsze jest konieczna do tego, aby skorzystać z części legalnych metod optymalizacji podatkowej.

Miejsce zamieszkania w myśl statusu rezydencji podatkowej

Jak wspomnieliśmy, status rezydenta podatkowego określa się na podstawie czasu, jaki w ciągu roku osoba fizyczna spędza w kraju rezydencji podatkowej oraz relacji, które ją z tym państwem łączą. Polska ustawa o podatku dochodowym zagadnienie to precyzuje jako miejsce zamieszkania osoby fizycznej (podatnika).

Za osobę fizyczną, która ma miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, uważa się:

• osobę, która na terenie RP posiada swój ośrodek interesów życiowych lub
• osobę, która przebywa na terenie Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.

Co warto podkreślić, każdy z tych warunków jest wystarczający, aby uznać Polskę, jako miejsce zamieszkania podatnika (rezydencji podatkowej).

O ile kryterium czasu w powyższej definicji wydaje się nie budzić wątpliwości, o tyle określenie ośrodka interesów życiowych może okazać się dość trudne. Ośrodek (centrum) interesów życiowych odnosi się do sfery prywatnej i ekonomicznej.

Wspomniany już art. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych precyzuje ośrodek interesów życiowych, jako centrum interesów osobistych lub interesów gospodarczych. Definicje tych pojęć precyzują interpretacje Ministra Finansów i orzecznictwo. Zasadniczo centrum interesów osobistych można określić jako:

• centrum interesów osobistych – to powiązania rodzinne, aktywność społeczna, polityczna, kulturalna, obywatelska i przynależność do różnego rodzaju organizacji.
• centrum interesów gospodarczych – miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, świadczenia pracy lub innego rodzaju aktywności zarobkowej, lokalizacja źródeł dochodów, inwestycji, wszelkiego rodzaju majątku, kont bankowych, obsługi kredytów, lokalizacja przedmiotu umów ubezpieczeniowych itp.

Definicje te wydają się komplikować proces zmiany miejsca rezydencji podatkowej. Trzeba jednak mieć na uwadze, że w razie wątpliwości każdy przypadek może być przedmiotem indywidualnej interpretacji Ministra Finansów. Co więcej, funkcjonujące interpretacje MF to doskonały zbiór precedensów, które pokrywają spory zakres przypadków życiowych, w których uznano z pozoru dyskusyjną zmianę rezydencji podatkowej osoby fizycznej i ograniczono jej obowiązek podatkowy na terenie RP wyłącznie do dochodów (przychodów) uzyskiwanych w Polsce.

Podsumowując, zmiana rezydencji podatkowej na jurysdykcję o korzystniejszych przepisach fiskalnych pociąga za sobą konieczność wprowadzenia szeregu istotnych zmian w dotychczasowym życiu podatnika i jego rodziny. Nie wystarczy wynajem lub nabycie nieruchomości w kraju, w którym wolałoby się płacić podatki tak, jak nie jest konieczne zbycie wszystkich składników majątku w Polsce w przypadku faktycznej zmiany kraju zamieszkania. To poważna decyzja życiowa, która pociąga za sobą szereg konsekwencji. Dlatego warto korzystać z legalnych mechanizmów optymalizacji podatkowej, które dają możliwość polskim rezydentom podatkowym prowadzić biznes na terenie innych państw.

Zmiana rezydencji podatkowej firmy lub uzyskanie kolejnej poprzez rejestrację nowej spółki LTD wydają się rozwiązaniem prostszym i nieobarczonym konsekwencjami dylematów życiowych. Co więcej, umożliwiają korzystanie z zalet zagranicznej rezydencji podatkowej bez konieczności przenoszenia ośrodka interesów życiowych.

Autorka: dyrektor zarządzająca Admiral.Tax oraz Admiral Private