Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe („Ustawa”) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Niewypłacalność to taki stan finansowy dłużnika, w którym utracił on zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Po ogłoszeniu upadłości, zgodnie z art. 57 Ustawy, upadły obowiązany jest m.in. wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, ponieważ z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego.
Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne
W myśl art. 127 ust. 1 Ustawy „Bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej”.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 27 października 2020 r. o sygn. akt.: V ACa 336/20 podnosi, iż: „Czynność prawna wskazana w art. 127 ust. 1 p.u. jest bezskuteczna z mocy prawa, a nie na skutek konstytutywnego orzeczenia sądu; ewentualny wyrok stwierdzający taką bezskuteczność ma charakter orzeczenia deklaratoryjnego, może być oparty na art. 189 k.p.c., a uwzględnienie powództwa wytoczonego w tym trybie wymagałoby wylegitymowania się powoda interesem prawnym w rozumieniu art. 189 k.p.c. w uzyskaniu wyroku ustalającego”.
Kolejno, Sąd Apelacyjny w £odzi w wyroku z dnia 21 stycznia 2020 r. o sygn. akt.: I ACa 769/19, wskazuje, iż: „Artykuł 127 ust. 1 u.p.u. uznaje za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem nieodpłatnie albo odpłatnie, lecz w zamian za świadczenie rażąco zaniżone w stosunku do wartości własnego świadczenia. Zakresem art. 127 ust. 1 pr. upadł. objęte są więc czynności rozporządzające. Cechą wyróżniającą takie czynności jest ich skutek, polegający na wywołaniu bezpośrednich i zarazem negatywnych zmian w majątkowych prawach podmiotowych podmiotu dokonującego rozporządzenia. Za rozporządzenie uznaje się przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie prawa podmiotowego[…]”.
Czynności prawne odpłatne w stosunku do określonego kręgu podmiotów
Zgodnie z art. 128 ust. 1 Ustawy sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uzna za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dokonaną przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, z osobą pozostającą z upadłym w faktycznym związku, prowadzącą z nim wspólnie gospodarstwo domowe albo z przysposobionym lub przysposabiającym, chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli.
Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie. Tak samo jest w przypadku czynności upadłego, dokonanych ze spółką, w której upadły jest członkiem zarządu, jedynym wspólnikiem lub akcjonariuszem, oraz ze spółkami, w których ww. osoby bliskie są członkami zarządu lub jedynymi wspólnikami lub akcjonariuszami.
Powyższe, zgodnie z art. 128 ust. 2 Ustawy, ma również zastosowanie do czynności upadłego, będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób oraz zgodnie z ust. 3 do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą, a także, jeżeli ta sama spółka jest spółką dominującą w stosunku do upadłego i drugiej strony czynności.
Podkreślić należy, że nie ma w tym przypadku znaczenia treść czynności, albowiem może być ona ekwiwalentna albo nawet korzystniejsza dla upadłego. W komentarzu do art. 128 prawa upadłościowego Zimmerman 2022, wyd. 7, czytamy: „W najnowszym orzecznictwie pojęcie czynności prawnej jest wykładane szeroko i obejmuje nie tylko oświadczenia woli stron zmierzające do wykreowania danego stosunku prawnego, ale i działania następcze
w postaci wykonania zobowiązania wynikającego z takiego stosunku (np. spłata długu)”.
Podsumowanie
Doświadczenie i praktyka pokazują, iż dłużnik zagrożony niewypłacalnością skłonny jest do rozporządzenia majątkiem przed ogłoszeniem upadłości. Najczęściej jest to nieruchomość. Darowizna i sprzedaż nieruchomości to tylko przykłady czynności rozporządzających. Czynnością rozporządzającą jest także obciążenie nieruchomości hipoteką.
Analizując dokonaną przez dłużnika czynności prawną, trzeba wziąć pod uwagę czas, podmiot, z którym upadły dokonuje czynności prawnej, czy mamy do czynienia z czynnością odpłatną czy nieodpłatną. Jeśli chodzi o czynności odpłatne, to znaczenie będzie miała powstała ewentualna dysproporcja bądź nie ekwiwalentność świadczenia, które uzyskał dłużnik.
Autorka: radca prawny, wspólnik w JKM Kancelaria RadcówPrawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w prawie nieruchomości, kosmetycznym i administracyjnym. Doradza deweloperom i wspólnotom mieszkaniowym, producentom kosmetyków, przedszkolom i żłobkom
