Najczęściej stosowanymi sposobami takiego ograniczenia są ustanowienie prawa pierwokupu lub prawa pierwszeństwa.

Prawo pierwokupu

Prawo pierwokupu uregulowane jest w art. 596-602 kodeksu cywilnego. Prawo pierwokupu polega na zastrzeżeniu dla jednego lub wszystkich wspólników spółki uprawnienia do nabycia udziałów przed osobą trzecią. W takim przypadku udziały mogą być sprzedane osobie trzeciej tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona.

Wspólnik zamierzający zbyć udziały, zawiera z potencjalnym nabywcą warunkową umowę sprzedaży, a następnie zawiadamia uprawnionego z prawa pierwokupu o warunkowej umowy sprzedaży udziałów zawartej pomiędzy wspólnikiem a osobą trzecią.

Po otrzymaniu umowy warunkowej, uprawniony wspólnik może złożyć oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwokupu nabycia udziałów i wówczas nabywa udziały według zasad i za cenę ustaloną w treści warunkowej umowy sprzedaży, zawartej przez dotychczasowego wspólnika z osobą trzecią.

Oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu powinno być złożone w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Osoba trzecia będzie mogła nabyć udziały tylko w przypadku, kiedy uprawniony nie skorzysta z przysługującego mu prawa.

Prawo pierwokupu dotyczy tylko umowy sprzedaży, nie będzie miało zastosowania do innej umowy np. umowy darowizny.

Prawo pierwszeństwa

Prawo pierwszeństwa, odmiennie niż prawo pierwokupu, nie wymaga zawarcia warunkowej umowy sprzedaży pomiędzy wspólnikiem występującym ze spółki a osobą trzecią. Wspólnik zamierzający zbyć udziały ma obowiązek poinformować uprawnionych o zamiarze zbycia posiadanych udziałów.

Uprawnieni z prawa pierwszeństwa w określonym terminie mogą złożyć oświadczenie o zamiarze skorzystania z prawa pierwszeństwa i nabycia udziałów. Dopiero w momencie, kiedy wspólnicy nie skorzystają z prawa pierwszeństwa, wspólnik planujący zbycie udziałów będzie mógł dokonać ich zbycia na rzecz osoby trzeciej, spoza grona wspólników.

Prawo pierwszeństwa nie jest uregulowane w przepisach prawa, procedura powinna zostać opisana w umowie spółki. Prawo pierwszeństwa jest skuteczne także do innych sposobów zbycia udziałów niż tylko umowa sprzedaży, takich jak np. umowa darowizny, umowa zamiany.

Kodeks spółek handlowych nie reguluje prawa pierwszeństwa w przypadku zbycia udziałów. Ustanawia natomiast prawo pierwszeństwa w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego.

Zgodnie z art. 258 kodeksu spółek handlowych, jeżeli umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu kapitału nie stanowi inaczej, dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów.

Już na etapie zakładania spółki i tworzenia umowy spółki, wspólnicy powinni rozważyć, czy godzą się na to, aby udziały w spółce były nabywane przez osoby trzecie spoza grona wspólników bez ograniczeń, czy też chcieliby mieć wpływ na to, kto będzie nabywał udziały.

Wprowadzenie do umowy spółki takich regulacji jak prawo pierwszeństwa, czy prawo pierwokupu, pozwala decydować wspólnikom, którzy pozostają w spółce, o tym, czy ktoś nowy wejdzie do spółki.

Autorka: radca prawny wspólnik w JKM Kancelaria Radców Prawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w obsłudze korporacyjnej, postępowaniach sądowych, w windykacji należności i postępowaniu egzekucyjnym