Aby wiedzieć jak przestać być polskim rezydentem, należy przede wszystkim określić, kogo Polska uznaje za rezydenta. Zgodnie z przepisami jest to osoba fizyczna, która ma miejsce zamieszkania na terenie naszego kraju. Z kolei samo miejsce zamieszkania dla celów podatkowych osoby fizycznej określa art. 3 ust. 1a ustawy PIT. I tak osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski, jeżeli:

• posiada na terytorium Polski centrum interesów osobistych lub gospodarczych lub
• przebywa na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym (kalendarzowym).

Bardzo istotne tutaj jest użycie spójnika „lub”, który oznacza, że spełnienie przynajmniej jednego z tych kryteriów pozwala uznać podatnika za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Polski. Wystarczy albo przebywać na terenie Polski powyżej 183 dni w roku albo mieć tu centrum interesów życiowych, aby być polskim rezydentem podatkowym.

To jedno z ważniejszych zagadnień dla osób planujących emigrację pod kątem optymalizacji finansowej i zmiany rezydencji podatkowej. Oba warunki (183 dni oraz centrum interesów życiowych) rozpatruje się niezależnie od siebie.

To oznacza, że osoba, która wyprowadzi się z Polski, nie straci automatycznie statusu polskiego rezydenta podatkowego, ponieważ nadal może mieć centrum interesów życiowych w Polsce. Tak jest w przypadku wielu Polaków mieszkających w Wielkiej Brytanii, których rodziny (współmałżonkowie i dzieci) nadal mieszkają w Polsce.

Co oznacza bycie rezydentem podatkowym?

Status rezydenta podatkowego w danym kraju oznacza, że osoba fizyczna uznana za rezydenta jest objęta w tym kraju nieograniczonym obowiązkiem podatkowym.

Nieograniczony obowiązek podatkowy polega na tym, że w kraju rezydencji podatkowej trzeba odprowadzać podatki zarówno od dochodów uzyskanych na terenie kraju rezydencji podatkowej, jak i od przychodów uzyskanych poza jego granicami. Innymi słowy, rezydent podatkowy polski, rozlicza podatki w Polsce od wszystkich dochodów, jakie uzyska, także poza granicami kraju.

To czy rzeczywiście zapłaci podatek w Polsce od dochodów z zagranicy, czy tylko wykaże dochód, ale podatku płacić nie będzie musiał, zależy od tego, jaką umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania Polska zawarła z danym krajem. Obecnie większość umów zawiera niekorzystne sposoby rozliczania dochodu z zagranicy, które oznaczają konieczność płacenia podatku także w Polsce.

Jak zmienić polską rezydencję podatkową?

Aby zmienić polską rezydencję podatkową na inną, trzeba uzyskać status rezydenta podatkowego w wybranym państwie i stracić polską rezydencję podatkową. O ile uzyskanie statusu rezydenta podatkowego w innym kraju nie jest problematyczne, bo każdy kraj chętnie wita kolejnych podatników, a część krajów ma specjalne zasady i ułatwienia dla osób, które chcą się stać rezydentami podatkowymi (np. Cypr wprowadził zasadę wymaganych 60 dni rezydencji zamiast 183), o tyle Polska niekoniecznie chętnie rozstaje się ze swoimi podatnikami.

Aby przestać być polskim rezydentem podatkowym, należy przestać spełniać oba z kryteriów określających miejsce zamieszkania w Polsce. Czyli nie należy przebywać w Polsce więcej niż 183 dni w roku oraz nie należy posiadać w Polsce centrum interesów życiowych lub gospodarczych. To bardzo ważne, aby oba kryteria nie były spełniane, gdyż samo uzyskanie rezydencji podatkowej w innym kraju i posiadanie np. certyfikatu rezydencji podatkowej, nie chroni przed roszczeniami Urzędu Skarbowego. Urząd Skarbowy rozpatrzy kryteria polskiej rezydencji podatkowej i tylko wówczas gdy nie będą one spełnione, uzna osobę za nierezydenta.

Uzyskanie rezydencji podatkowej w innym państwie może potwierdzić odpowiedni certyfikat. Organy podatkowe państwa, którego rezydencję podatkową chce się potwierdzić, wydają taki certyfikat na wniosek podatnika. Certyfikat nie jest potrzebny do formalnego poinformowania polskiego Urzędu Skarbowego o zmianie kraju rezydencji podatkowej.

Utrata polskiej rezydencji podatkowej w praktyce

Należy zweryfikować i móc udowodnić fakt, że nie spełnia się żadnego z obu kryteriów, które określają osobę, jako polskiego rezydenta podatkowego.

Prostszym do zweryfikowania jest kryterium pobytu na terytorium Polski nie dłużej niż 183 dni w roku podatkowym (rok kalendarzowy jest podstawowym okresem podatkowym branym pod uwagę przy dokonywaniu rozliczeń podatkowych osób fizycznych).

W celu udokumentowania mieszkania poza granicami Polski wystarczą bilety lotnicze, umowy najmu nieruchomości, rachunki z innego kraju, umowy o pracę, brak dostępnej nieruchomości na cele mieszkalne w Polsce (nierucho-mość posiadana w Polsce, ale wynajęta innym osobom, przemawia tutaj na korzyść tego, że osoba nie przebywa w Polsce). 183 dni pobytu nie oznacza, że musi to być pobyt nieprzerwany.

Obliczanie długości pobytu na terytorium Polski jest dokonywane przez stosowanie metody opartej na „dniach fizycznej obecności” w danym roku. Przy liczeniu dni w oparciu o tę metodę należy brać pod uwagę wszystkie dni spędzone w Polsce w danym roku.

Jeśli chodzi o weryfikację centrum interesów osobistych, występują różnice w przypadku osób posiadających współmałżonka czy też dzieci i osób żyjących samodzielnie.

Zgodnie z „objaśnieniami podatkowymi” z dnia 29 kwietnia 2021 r: centrum, czyli „skoncentrowanie” interesów osobistych, należy rozumieć jako miejsce, z którym podatnik posiada ścisłe powiązania osobiste. Powiązania osobiste to występowanie więzi rodzinnych, towarzyskich, podejmowanie aktywności społecznej, kulturalnej, sportowej, politycznej itp.

Jest to dość obszerna definicja, natomiast w praktyce najważniejszym czynnikiem, które decyduje o tym, czy osoba zostanie uznana za posiadającą centrum interesów życiowych w Polsce, jest przebywanie tutaj jej współmałżonka lub dzieci. Wynika z tego również, że wyjazd całej rodziny do innego kraju, praktycznie zawsze oznacza przeniesienie tam centrum interesów życiowych i nie budzi wątpliwości co do zmiany rezydencji podatkowej.

W przypadku osób żyjących samodzielnie sprawdzane jest, gdzie osoba prowadzi „gospodarstwo domowe” i gdzie osoba uczestniczy w życiu kulturalnym, społecznym, politycznym, co w praktyce oznacza posiadanie wszelkich powiązań z danym krajem (po-siadanie telefonu, płacenie rachunków, posiadanie członkostwa w klubach fitness, kart lojalnościowych, wydatków, bycie na listach wyborczych, posiadanie lekarza rodzinnego).

Ważnym kryterium jest także centrum interesów gospodarczych, a w praktyce oznacza to miejsce działalności zarobkowej (praca lub działalność gospodarcza), miejsce głównego źródła dochodów podatnika, posiadane inwestycje, majątek nieruchomy i ruchomy, zaciągnięte kredyty, konta bankowe, miejsce, z którego osoba zarządza swoim mieniem.

Warto pamiętać, że do utraty rezydencji podatkowej w Polsce nie jest konieczne całkowite zerwanie więzi z Polską. Można posiadać na terenie Polski nieruchomości, inwestycje, konto bankowe czy kredyt itd. Jeśli silne przesłanki posiadania centrum interesów życiowych przemawiają za tym, że dana osoba jest rezydentem podatkowym innego kraju niż Polska (np. posiada wynajętą nieruchomość w innym kraju i umowę o pracę), osoba taka nie będzie uznana za polskiego rezydenta podatkowego, nawet jeśli w Polsce będzie posiadała kilka nieruchomości i np. konto bankowe.

Zagraniczna rezydencja podatkowa a dochody uzyskiwane w Polsce

Uzyskanie statusu rezydenta podatkowego w innym państwie nie zwalnia podatnika z rozliczania się w Polsce z przychodów uzyskiwanych na terenie naszego kraju. Osoby, które zmieniły kraj rezydencji podatkowej, są objęte w Polsce tzw. ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Oznacza to obowiązek odprowadzania w polskim Urzędzie Skarbowym podatków od przychodów uzyskanych na terenie naszego kraju. Zagraniczni rezydenci podatkowi mogą posiadać w Polsce nieruchomości, różnego rodzaju aktywa oraz prowadzić działalności gospodarczą.

W niektórych przypadkach podatnik uzyskuje status rezydenta podatkowego poza granicami Polski, a mimo to w świetle obowiązujących regulacji cały czas może być uznawany za polskiego rezydenta podatkowego. W takich sytuacjach mówi się o podwójnej rezydencji podatkowej.

Problem pojawia się w przypadku podatników posiadających miejsce zamieszkania w Polsce i w kraju, w którym uzyskali status rezydenta podatkowego. W takim przypadku miejsce zamieszkania do celów podatkowych ustala się na podstawie reguł uzgodnionych w umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania, która obowiązuje pomiędzy Polską i krajem, w którym podatnik uzyskał status rezydenta podatkowego.

Na stronie Ministerstwa Finansów dostępne są objaśnienia ws. rezydencji podatkowej oraz zakresu podatkowego osób fizycznych w Polsce. Zgodnie z nimi, w przypadku podatników, którzy mają miejsce zamieszkania na terenie dwóch państw, które mają zawartą umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania, kraj rezydencji podatkowej w określa się zgodnie z następującymi zasadami:

• jeżeli podatnik ma miejsce zamieszkania w dwóch państwach będących stronami umowy, za kraj jego rezydencji podatkowej uznaje się państwo, z którym łączą go ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze (ośrodek interesów życiowych),
• jeżeli nie można ustalić, w którym państwie podatnik ma ośrodek interesów życiowych, albo jeżeli nie posiada stałego miejsca zamieszkania w żadnym z państw, to za kraj rezydencji podatkowej uważa się ten, w którym zwykle przebywa,
• jeżeli podatnik przebywa zazwyczaj w obu państwach będących stronami umowy lub nie przebywa w żadnym z nich, to za kraj rezydencji podatkowej uznaje się państwo, którego jest obywatelem,
• jeżeli podatnik jest obywatelem obu państw albo żadnego z nich, to organy państw stanowiących strony umowy rozstrzygają kwestię ustalenie kraju rezydencji podatkowej w drodze wzajemnego porozumienia.

Jak zgłosić zmianę rezydencji podatkowej w polskim urzędzie skarbowym?

Fakt zmiany miejsca zamieszkania do celów podatkowych, w tym zmiany kraju rezydencji podatkowej należy zgłosić w urzędzie skarbowym. W przypadku osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej, za zgłoszenie aktualizacyjne uznaje się, aktualizację adresu miejsca zamieszkania wraz ze złożeniem kolejnej deklaracji lub innego dokumentu składanego przez podatnika w związku z realizacją obowiązku podatkowego.

Wraz ze zgłoszeniem zmiany podatnik rozlicza podatki od dochodów uzyskanych w aktualnym kraju rezydencji podatkowej wyłącznie na zasadach obowiązujących w tymże państwie. Zarówno osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, jak i osoby prowadzące działalność
i zarejestrowane jako podatnik VAT mogą poinformować Urząd Skarbowy o zmianie rezydencji podatkowej poprzez aktualizacje miejsca zamieszkania formularzem ZAP-3.

Zmiana rezydencji podatkowej z polskiej na inną wymaga przeniesienia ośrodka interesów życiowych do wybranego państwa i przebywania wystarczającą liczbę dni w roku. Po uzyskaniu statusu rezydenta podatkowego w wybranym kraju podatnik może rozliczać przychody na zasadach obowiązujących w tym państwie. Warto tu jednak zwrócić uwagę, że wiele państw ułatwia uzyskanie takiego statusu.

Przykładowo na Cyprze, należącego do Unii Europejskiej, od 1 stycznia 2017 r. wprowadził zasadę 60 dni. Oferuje ona osobom fizycznym możliwość uzyskania statusu cypryjskiego rezydenta podatkowego po spędzeniu w kraju jedynie 60 dni. Reguła ta została wprowadzona jako poprawka do początkowej reguły 183 dni i stanowi zachętę dla osób chcących zmienić swoją rezydencję podatkową na Cypr.

Autorka: dyrektor zarządzająca Admiral Tax oraz Admiral Private