Prawo przewiduje środki stanowiące z jednej strony motywację dla dłużnika do terminowego realizowania zobowiązań, z drugiej zaś strony rekompensatę dla wierzyciela, który nie otrzymał należnej zapłaty w terminie. Czego zatem, oprócz zapłaty kwoty głównej z faktury, można domagać się od dłużnika w przypadku nieuiszczenia kwoty z faktury w terminie?
Odsetki za czas opóźnienia
Kodeks cywilny stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
A zatem nieważne czy wskutek niezapłacenia faktury w terminie ponieśliśmy jakąkolwiek szkodę (np. sami nie zapłaciliśmy naszemu wierzycielowi, straciliśmy kontrakt, zadłużyliśmy się), bo odsetki za opóźnienie należą się nam bez względu na ewentualną szkodę. Bez znaczenia jest też powód, z jakiego dłużnik nie zapłacił w terminie - choćby nawet było to przez niego nie zawinione, do kwoty głównej powinien doliczyć odsetki za opóźnienie. Przesłanką żądania odsetek za opóźnienie jest bowiem każde uchybienie terminowi spełnienia przez dłużnika świadczenia pieniężnego, a nie tylko wskutek okoliczności obciążających dłużnika.
Roszczenie o odsetki powstaje od chwili opóźnienia, stąd konieczne jest określenie terminu wymagalności określonego świadczenia pieniężnego (jest to następny dzień po wskazanym na fakturze terminie zapłaty) i obejmuje okres aż do momentu, gdy dłużnik spełni świadczenie.
Wysokość odsetek za opóźnienie
Strony umowy mogą określić wysokość odsetek za opóźnienie, przy czym przepisy przewidują w tej kwestii pewne ograniczenia.
Po pierwsze, jeżeli strony nie zdecydują się na ustalenie w umowie wysokości odsetek należnych za opóźnienie (co ma miejsce w większości przypadków), to wierzycielowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów
procentowych. Jednakże, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Mając na uwadze, że sposób określania odsetek ustawowych nie jest stały a zależny od wysokości stopy referencyjnej NBP, wysokość odsetek jest ogłaszana przez ministra sprawiedliwości w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski".
Po drugie, Kodeks cywilny określa wysokość odsetek maksymalnych. Przepisy stanowią, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Jeżeli zaś wysokość odsetek za opóźnienie określona przez strony przekracza te limity, wówczas należą się odsetki maksymalne.
A zatem, przekroczenie przy zastrzeganiu odsetek w umowie wysokości odsetek maksymalnych sprawia, że odsetki te zostają zredukowane do poziomu odsetek maksymalnych. Podkreślenia wymaga, że postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego.
Co istotne, w razie zwłoki dłużnika (czyli zawinionego opóźnienia) wierzyciel może również żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
Odsetki w transakcjach handlowych
Na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wdrożona została unijna dyrektywa w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Ustawa ta określa szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych, skutki niewykonania takich obowiązków oraz postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.
Przepisy ustawy stosuje się do transakcji handlowych, jeżeli strony tej umowy zawierają ją w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową.
W ustawie tej przewidziane są odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, które są równe sumie stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych – a zatem wyższe niż odsetki ustawowe za opóźnienie uregulowane w Kodeksie cywilnym.
Rekompensata
Chociaż przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych obowiązują już od kilku lat, ciągle duża część Klientów reaguje zdziwieniem, kiedy w wezwaniu do zapłaty, oprócz zaległej kwoty, odsetek w transakcjach handlowych, wskazywana jest równowartość 40, 70 lub 100 euro. Kwoty te to tak zwana rekompensata za koszty odzyskiwania należności a jej wysokość uzależniona jest od wartości świadczenia pieniężnego wynikającego z danej transakcji handlowej.
Wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty 40 euro (gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5.000 zł), 70 euro (gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5.000 zł, ale niższa niż 50.000 zł) lub 100 euro (gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50.000 zł).
Wysokość rekompensaty jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.
Rekompensata za koszty odzyskiwania należności przysługuje bez konieczności wzywania dłużnika do jej zapłaty i nie jest uzależniona od poniesienia przez wierzyciela jakichkolwiek kosztów w związku z odzyskiwaniem należności, a co więcej – nawet od podjęcia przez niego działań w tym celu. Rekompensata należy się wierzycielowi z samego faktu opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego przez dłużnika.
Warto nadmienić, że w konkretnej sytuacji roszczenie o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności może zostać przez sąd uznane za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Może to mieć jednak miejsce jedynie wyjątkowo, w szczególnie uzasadnionych sytuacjach.
Oprócz kwoty rekompensaty wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę, przykładowo kosztów obsługi prawnej.
Koszty postępowań sądowych i egzekucyjnych
Na koniec należy wspomnieć, że jeśli wierzyciel zdecyduje się na sądowe dochodzenie należności i wygra sprawę, to dłużnik zostanie najprawdopodobniej obciążony także kosztami postępowania sądowego, zastępstwa procesowego oraz kosztami postępowania egzekucyjnego.
Ostatecznie zatem może się okazać, że kwota do zapłaty za przeterminowaną fakturę, po kilku latach znacznie zwiększy swój rozmiar, a niezapłacona w terminie faktura będzie nas słono kosztować.
Autorka: radca prawny, prowadzi www.lextreme.pl – zdalna i szybka pomoc prawna dla przedsiębiorców
