Czynny żal pozwala na uniknięcie kary za niedopełnienie obowiązków wobec fiskusa związanych z terminowym rozliczeniem i zapłatą podatku. Najbardziej popularną formą zawiadomienia jest składanie go na piśmie, jednak od pewnego czasu można do tego wykorzystać także środki komunikacji elektronicznej – skrzynkę e-PUAP.

Instytucja czynnego żalu k.k.s.

Zgodnie z art. 16 § 1 Kodeksu karnego skarbowego „nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu”. Ponadto sprawca musi dopełnić obowiązków, których zaniedbania się dopuścił, popełniając przestępstwo lub wykroczenie.

Innymi słowy, w przypadku popełnienia czynu zabronionego określonego w k.k.s. należy czym prędzej złożyć „samodonos” do urzędu skarbowego oraz wypełnić ciążące na podatniku obowiązki. Czynny żal ogranicza jedynie skutki odpowiedzialności karnoskarbowej. Zobowiązanie podatkowe wraz z odsetkami i tak powinno być rozliczone.

Po pierwsze, sprawca musi ujawnić popełnienie czynu zabronionego. Innymi słowy, sam musi się przyznać do popełnienia błędu. Po drugie, musi opisać istotne okoliczności. Aby czynny żal był skuteczny, okoliczności powinny być możliwie najpełniej opisane, zgodnie ze stanem faktycznym. Po trzecie, podatnik musi ujawnić osoby współdziałające.

Brak możliwości skorzystania z czynnego żalu

Zgodnie z art. 16 § 5 pkt 1 k.k.s. instytucja czynnego żalu staje się bezskuteczna, w przypadku gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną informację o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Przepis nie precyzuje jednak, o jaki rodzaj dokumentu chodzi. Wydaje się, że może to być dokument zarówno procesowy, jak i z czynności operacyjno-rozpoznawczych, jeżeli dokumentuje on w sposób dostatecznie wyraźny, tak aby można było określić znamiona czynu.

Ponadto czynny żal zgodnie z pkt 2 ww. przepisu jest bezskuteczny po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, tj. jeżeli organ dokonał już czynności sprawdzającej, przeszukania, kontroli zmierzających do ujawnienia przestępstwa, chyba że zgromadzone informacje nie pozwalałyby dokonać jednoznacznych ustaleń. Przepis pkt 2 dotyczy czynności służbowej zmierzającej do ujawnienia przestępstwa lub wykroczenia, a nie jakiejkolwiek czynności służbowej.

Katalog wykluczeń

Ustawodawca przewidział także katalog podmiotów, które nie mogą korzystać z tej instytucji. Zgodnie z § 6 instytucji czynnego żalu nie stosuje się w przypadku sprawcy, który:

1. Kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego.
2. Wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego.
3. Zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia, o którym mowa w § 1, dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
4. Nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Powyższych sprawców charakteryzuje szczególny motyw działania prowadzący do wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. Ustawodawca zdecydował, że takich motywacji nie można usprawiedliwić czynnym żalem.

Jak wnieść czynny żal

Czynny żal można złożyć na piśmie, ustnie do protokołu albo na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej opatrzonej podpisem elektronicznym kwalifikowanym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym. Sam proces składania jest bardzo prosty i odbywa się za pomocą e-PUAP albo portalu podatkowego.

Powyższe rozwiązanie należy ocenić pozytywnie, ponieważ znacznie ułatwia ono komunikację z urzędem oraz zwiększa poczucie bezpieczeństwa, szczególnie dla osób rozliczających podatki. Należy zaznaczyć, że w związku z koronawirusem nie zostały wprowadzone żadne inne rozwiązania umożliwiające np. późniejsze składanie czynnego żalu albo brak obowiązku składania czynnego żalu w okresie pandemii.

Poza istotnymi problemami związanymi z instytucją czynnego żalu wynikającymi z art. 16 § 5 k.k.s. częstym problemem podatników jest także wdrożenie odpowiednich procedur k.k.s., gdzie zdefiniowany zostanie katalog czynności podlegających Kodeksowi karnemu skarbowemu, czyli okoliczności, w których powinno się składać czynny żal. Co do zasady są to takie sytuacje jak w szczególności: niezłożenie w terminie zeznania rocznego albo deklaracji okresowej, niezapłacenie lub zapłacenie niepełnej kwoty zobowiązania podatkowego, nierzetelne prowadzenie ewidencji, ksiąg rachunkowych, wystawianie faktur z błędami czy bezprawne stosowanie zwolnień lub obniżonych stawek.

Czynny żal a JPK V7

Wprowadzone z dniem 1 października 2020 r. raportowanie JPK zakłada przesyłanie razem z deklaracją podatkową także szczegółowych ewidencji do organu podatkowego. Kodeks karny skarbowy przewiduje odpowiedzialność za brak przesyłania ksiąg właściwemu organowi podatkowemu albo za przesyłanie nierzetelnych ksiąg.

Oznacza to, że w przypadku korygowania części pliku JPK należy zastanowić się nad istotą błędu. Większość korekt deklaracji związana jest także z korektą ewidencji podatkowych, co wskazywać może na prowadzenie ewidencji w sposób nierzetelny. Oznacza to więc, że w przypadku korekt przesyłanych plików JPK podatnik powinien wraz z dokonaną korektą złożyć do urzędu czynny żal.