Zgodnie ze stanem prawnym, obowiązującym na początku stycznia 2021 r., przedsiębiorstwa mają bezwzględny obowiązek oznaczania kraju pochodzenia towarów spożywczych. Obowiązek ten nałożony jest przez przepisy prawne Unii Europejskiej – reguluje go rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/775 z dnia 28 maja 2018 r. Ustanawia ono zasady stosowania, które zostały zawarte w art. 26 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 1169/2011 i zaczęły one obowiązywać od dnia 1 kwietnia 2020 r. Rozporządzenie to dotyczy przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, w odniesieniu do reguł dotyczących wskazywania kraju lub miejsca pochodzenia podstawowego składnika środka spożywczego.
W trakcie legislacji w UE znajduje się obecnie tzw. Pakiet dotyczący bezpieczeństwa produktów i nadzoru rynku. Obejmuje on między innymi projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie bezpieczeństwa produktów konsumpcyjnych (nieżywnościowych produktów). Zgodnie z treścią tego projektu, jeden z artykułów ma nakładać obowiązek wskazania miejsca pochodzenia tych produktów.
Zobowiązani do tego będą zarówno producenci, jak i importerzy. Obie te grupy zapewnić będą musiały podanie na produktach informacji o państwie/terytorium pochodzenia produktu. Jeżeli uniemożliwi to rozmiar lub rodzaj produktu, podanie tej informacji obowiązkowe będzie na opakowaniu lub w dokumencie dołączonym do produktu – takim, jak przykładowo instrukcja obsługi.
Należy wspomnieć jeszcze o art. 3 Ustawy o nieuczciwej konkurencji, gdzie zdefiniowano czyn nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z treścią ustawy, jest nią działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, które zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy bądź klienta. Do tych czynów zalicza się między innymi wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, czy fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów.
Do aktów prawnych zaliczyć należy także art. 174 ust. 1 ustawy Prawo własności przemysłowej, który mówi, że oznaczeniami geograficznymi są oznaczenia odnoszące się do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju, które identyfikują dany towar jako pochodzący z tego właśnie terenu. Ponadto część przepisów dotyczy również przywozu towaru na teren UE bądź jego wywozu.
Dlaczego tak ważne jest oznaczenie kraju pochodzenia?
Podstawowa zasada głosi, że każdy konsument ma prawo wiedzieć, skąd pochodzi towar, by móc dokonać świadomego wyboru, co do jego zakupu. Na straży konkurencyjności na terenie UE stoi Komisja Europejska, która powołała do życia Instytucję OLAF (Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych). OLAF prowadzi dochodzenia między innymi w sprawie nadużyć na szkodę budżetu UE i opracowuje politykę zwalczania nadużyć finansowych na potrzeby Komisji Europejskiej. Dochodzenia te prowadzone są ze względu na obchodzenie środków antydumpingowych przez kraje trzecie, na towary wprowadzane na teren UE i sprzedawanych tam poniżej kosztów wytworzenia możliwych na terenie UE.
Zasadą takich postępowań jest najczęściej kontrola postimportowa zgłoszeń celnych, która prowadzi do zmiany kraju pochodzenia i nałożenia cła antydumpingowego na towar. Drugą sytuacją wartą analizy jest wojna handlowa USA – Chiny, z powodu której zostały wprowadzone cła odwetowe ze względu na kraj pochodzenia, oraz spór na linii UE – USA związany z finansowaniem Airbusa. Należy również wiedzieć, że żeby nałożyć cła odwetowe, WTO (¦wiatowa Organizacja Handlu) musi wyrazić na to zgodę. Mając na uwadze wcześniej wymienione przepisy, nieprawidłowe podanie kraju pochodzenia może mieć swoje sankcje w postaci dopłaty do budżetu Unii Europejskiej (cła są dochodem UE) lub w postaci nałożonych kar z zakresu kodeksu karno-skarbowego.
Jak ustalić pochodzenie (niepreferencyjne) towarów?
Pochodzenie towarów uwarunkowane jest przez WTO Porozumieniem w sprawie reguł pochodzenia. Zacznijmy od tego, że zgodnie z prawem Unii Europejskiej pochodzenie towaru można ustalić na podstawie reguł pochodzenia UE lub reguł pochodzenia kraju przeznaczenia. Mając jednak na uwadze znaczącą liczbę rynków na świecie, na które dostarczamy sprzedawany przez nasze przedsiębiorstwo towar, nie skorzystamy z możliwości ustalania pochodzenia ze względu na reguły kraju przeznaczenia. W takim przypadku przyjmiemy jedną ścieżkę dla wszystkich rynków odbioru i posłużymy się regułami pochodzenia UE, uregulowanymi w art. 60 unijnego kodeksu celnego.
Nabywanie pochodzenia zdefiniowano w unijnym kodeksie celnym jako towar całkowicie uzyskany oraz towar, w którego produkcję zaangażowany jest więcej niż jeden kraj, lecz dokonała się wystarczająca obróbka lub przetworzenie tego towaru w zakładzie do tego przystosowanym. Należy zauważyć, że w roku 2016 po zmianie przepisów wprowadzono akt delegowany, który uszczegóławia przepisy unijnego kodeksu celnego. W tym właśnie akcie podkreślono, jakie towary zaliczają się do towarów całkowicie uzyskanych (art. 31 aktu delegowanego) oraz wymieniono procesy, jakie należy wykonać, aby uznać, że produkowany przez nasze przedsiębiorstwo towar przeszedł wystarczająco uzasadnioną obróbkę lub przetworzenie (art. 32 aktu delegowanego).
Reguły dotyczące oznaczania pochodzenia
Pochodzenie towarów oparte jest na 4 cyfrach kodu taryfy celnej, dlatego bardzo istotne jest, by towar został dobrze zaratyfikowany. Po wspomnianym kodzie należy zatem odnaleźć towar w zapisanych regułach (zawartych w zał. 22-01 aktu delegowanego) i dokonać analizy pochodzenia naszego towaru. Odnajdziemy tam zarówno reguły podstawowe, jak i reguły rezydualne, których należy użyć do naszej analizy.
Ułatwiającym czynnikiem jest możliwość wyliczania tego pochodzenia raz na dwa lata, pod warunkiem, że nic się w naszym wyrobie nie zmieni. Do tego celu służą nam tzw. średnie – zarówno kursu walut, jak i wartości dostaw towaru (art. 46 aktu delegowanego), jeżeli regułą pochodzenia jest tzw. reguła wartościowa. Możemy odnaleźć w tych przepisach reguły: zmiany kodu taryfy celnej, regułę wartości komponentów, regułę wielkości masy i tzw. reguły specyficzne dla sekcji XI (tkaniny, dzianiny i wyroby z nich). Jeżeli okazałoby się, że nasz towar nie zostanie odnaleziony w wyżej wymienionych regułach, należy w takiej sytuacji przeanalizować przepis zawarty w art. 33 aktu delegowanego.
Dotyczy on postępowania z towarem, dla którego reguł nie przypisano lub tych reguł nie mogliśmy wypełnić. Obowiązuje nas wówczas reguła tzw. najwyższej wartości komponentów z danego kraju. W przypadku stosowania reguł wartościowych i wagowych bardzo ważne będzie uzyskanie informacji od swojego dostawcy o kraju pochodzenia towaru.
Towar pochodzący z Unii Europejskiej zawsze deklaruje się deklaracją dostawcy o statusie niepreferencyjnego pochodzenia zgodną ze wzorem (zał. 22-17 i 22-18 aktu wykonawczego do UKC) opublikowanym w prawie celnym UE. Deklaracja ta występuje w dwóch wariantach – jednorazowej (do danej transakcji) i długoterminowej (do 24 miesięcy). Natomiast w momencie, kiedy komponent przez nas nabywany pochodzi z kraju trzeciego (mimo zakupu go na terenie UE), wówczas informacja o pochodzeniu pojawić się musi na fakturze sprzedaży lub na oświadczeniu od dostawcy towaru.
Ostatni możliwy przypadek ma miejsce w sytuacji, w której towar nabyliśmy poza UE i dokonaliśmy jego przywozu, zgłaszając go do procedury dopuszczenia do obrotu. Wówczas kraj pochodzenia oznaczony powinien być na produkcie (komponencie), fakturze sprzedaży oraz obowiązkowo widnieć na zgłoszeniu celnym. Dodatkowo zakup takiego towaru może być obwarowany ¦wiadectwem Pochodzenia (Certificate of Origin). Informację o kraju pochodzenia
bierzemy wówczas z tych dokumentów. Co istotne, do wartości towaru spoza UE należy doliczyć wartość cła i wartość kosztów transportu spoza UE.
Oznaczanie kraju pochodzenia w handlu z krajami trzecimi
W obrocie z krajami trzecimi poświadcza się kraj pochodzenia na ¦wiadectwie Pochodzenia (Certificate of Origin). Są też kraje, które bezwzględnie wymagają tego dokumentu dołączonego do przywozu towaru na ich terytorium. Mogą one ponadto wymagać legalizacji takich dokumentów przez Krajową Izbę Gospodarczą. ¦wiadectwo Pochodzenia jest także dokumentem wymaganym przy zastosowaniu kontyngentów taryfowych, przetargów publicznych, zakupów
rządowych, pozwoleń importowych i eksportowych oraz przy akredytywie dokumentowej.
Oznaczenie kraju pochodzenia to istotna kwestia informacyjna dla naszego klienta. Ważna jest także ze względu na możliwość skorzystania z preferencyjnego pochodzenia – pod warunkiem pochodzenia towaru z UE (art. 64 UKC). Wiąże się to wówczas z korzyścią (pośrednią bądź bezpośrednią) dla podmiotów gospodarczych, nabywających ten towar, a mających swoją siedzibę poza UE. Warunkiem jest, aby Unia Europejska miała podpisaną z tym krajem umowę o wolnym handlu.
Korzyści z pochodzenia towaru z UE
Jeżeli po analizie pochodzenia okaże się, że nasz towar jest pochodzącym z UE, możemy zacząć analizować umowy o wolnym handlu. Unia Europejska podpisała takich umów aż 49. Najczęściej są to umowy bilateralne, z wyjątkiem umów wielostronnych (np. umowa o paneurośródziemnomorskich – PEM– regułach pochodzenia, czy umowa z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku – AKP).
W umowach tych zawarte są reguły pochodzenia konieczne w celu uzyskania preferencji na nasz towar. Każda umowa może mieć inne reguły. Analiza tych reguł dokonywana jest ponownie na 4 cyfrach kodu taryfy celnej, natomiast dokumentowanie tego preferencyjnego pochodzenia towarów ponownie może przybierać różne formy. Zatem towar kupowany lub sprzedawany do kraju trzeciego, może mieć świadectwo przewozowe EUR 1, świadectwo przewozowe EUR-MED, deklarację na fakturze z instytucji upoważnionego eksportera, deklarację na fakturze (REX) z instytucji zarejestrowanego eksportera lub jednorazową bądź długoterminową deklarację od dostawcy o preferencyjnym pochodzeniu według wzorów (zał. 22-15 i 22-16 aktu wykonawczego do UKC), ustanowionych w przepisach prawa celnego.
Preferencyjne pochodzenie towaru co do zasady daje możliwość obniżenia cła przy imporcie towaru do kraju przeznaczenia, nawet do wysokości 0 proc. (choć są od tej reguły wyjątki). Należy podkreślić, że możliwość wyliczania preferencji na towarze będzie możliwa dopiero wtedy, gdy ustalimy pochodzenie unijne tego towaru i będziemy mogli to udokumentować, w celu przedłożenia dowodów do odpowiednich organów celnych.
Pochodzenie towarów to weryfikacja obróbki i przetworzenia, która określone określona jest w przepisach prawa celnego. Istotą ustalenia pochodzenia może być wpływ na dalszy sposób postępowania z naszym towarem, a co za tym idzie – informowania naszego klienta. Podpisując kontrakty z klientami w zakresie deklarowanego pochodzenia towarów UE, zawsze trzeba zweryfikować dostępność komponentów pochodzących z Unii Europejskiej, aby móc wywiązać się z podpisanej umowy.
Autorka: ekspert celny, zajmuje się doradztwem z zakresu przepisów prawa celnego, importem i eksportem towarów i usług, analizą finansowo-ekonomiczną kontraktów międzynarodowych
