Analizowanie wyników finansowych przedsiębiorstwa to w gruncie rzeczy obserwacja i porównywanie dwóch podstawowych elementów kształtujących ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa: przychodów i kosztów. Punktem wyjścia do analizy dźwigni operacyjnej i finansowej jest określenie tzw. progu rentowności lub inaczej progu przełamania.

Próg rentowności

Próg rentowności – określany trzyliterowym skrótem BEP (ang. break even point) – to wskaźnik bardzo przydatny zwłaszcza w warunkach zmiennej koniunktury gospodarczej. Pozwala bowiem określić minimalny poziom sprzedaży, przy którym równoważone są poniesione na produkcję koszty.

Pierwszym krokiem do określenia progu rentowności jest rozdzielenie kosztów funkcjonowania danej firmy na koszty zmienne i stałe. Do kosztów stałych zaliczamy:

• koszty administracyjne,
• koszty ogólnego zarządu,
• wynagrodzenia z umowy o pracę,
• koszty ubezpieczeń społecznych pracowników,
• koszty nieruchomości,
• amortyzację środków trwałych,
• koszty licencji, patentów i znaków towarowych wykorzystywanych przez firmę.

Koszty zmienne to z kolei wydatki firmy, które w sposób proporcjonalny zmieniają się wraz ze wzrostem lub spadkiem produkcji. Wśród najważniejszych kosztów zmiennych należy wymienić: wydatki na zakup materiałów i surowców niezbędnych do produkcji oraz zużycie energii.
W codziennej praktyce zarządzania własną firmą stosunkowo łatwo można wyodrębnić te dwa rodzaje kosztów, poddać je analizie oraz odnieść do wartości realizowanej sprzedaży. Tym bardziej więc warto poznać próg rentowności własnej firmy przy założeniu nawet kilku wariantów kształtowania się produkcji i sprzedaży firmy w najbliższym czasie.

Obliczenie progu rentowności dla firmy to zaledwie początek. Na razie wiemy tylko, ile musimy sprzedać, by zwróciły nam się koszty poniesione na produkcję. Doskonałym rozwinięciem tej analizy jest określenie poziomów tzw. dźwigni operacyjnej, finansowej oraz dźwigni połączonej. Dopiero ustalenie poziomów tych wskaźników umożliwia przeanalizowanie wpływu poszczególnych elementów na ostateczny wynik finansowy firmy: jej niższą lub wyższą efektywność.

Dźwignia operacyjna

Efekt dźwigni operacyjnej opiera się na bardzo charakterystycznej zależności: wraz ze wzrostem wartości sprzedaży firmy jej zysk operacyjny wzrasta w sposób ponadproporcjonalny. Nieproporcjonalność wzrostów wynika z udziału kosztów stałych przedsiębiorstwa.
Wraz ze wzrostem produkcji, koszty stałe pozostają na niezmienionym poziomie, a ich wartość rozkłada się na większą liczbę wytworzonych jednostek produktu. Zmniejsza się zatem jednostkowy koszt produktu, czego efektem jest wzrost zysku firmy. Ten właśnie efekt nazywany jest dźwignią operacyjną. W celu ustalenia, jak zmieniać się będzie zysk operacyjny firmy w zależności od zmiany sprzedaży, wykorzystamy następującą zależność:

DOL = %DEBIT / %DS

gdzie:
DOL – stopień dźwigni operacyjnej (ang. degree of operating leverage)
%DEBIT – procentowy wzrost zysku operacyjnego (lub zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem)
%DS – procentowy wzrost przychodów netto ze sprzedaży przedsiębiorstwa.
Przykład (dane z tabeli).
Spółka ABC osiągnęła w 2018 r. przychody ze sprzedaży na poziomie 17,5 mln zł. Oznacza to, że w stosunku do roku poprzedniego jej sprzedaż wzrosła o 16,7 proc. W tym samym okresie zysk operacyjny spółki wzrósł o 19,4 proc. Dźwignia operacyjna w tym wypadku wyniesie:

DOL = 19,4/16,7 = 1,16

Oznacza to, bazując na danych historycznych, że wzrost sprzedaży spółki ABS o 10 proc. powinien spowodować wzrost jej zysku operacyjnego o 11,6 proc. Należy zdać sobie jednak sprawę, że mechanizm dźwigni operacyjnej jest bronią obosieczną.
W przypadku obniżenia się wartości przychodów ze sprzedaży firmy również w sposób ponadproporcjonalny obniża się jej zysk operacyjny. Wykorzystując dane z zaprezentowanego w tabeli przykładu, możemy stwierdzić, że spadek przychodów przedsiębiorstwa o 10 proc. będzie skutkował obniżeniem zysku operacyjnego w tym samym stosunku o 11,6 proc.

Dźwignia finansowa

Kolejnym etapem analizy rentowności jest ustalenie poziomu tzw. dźwigni finansowej. Określa ona zależność między zmianą wartości zysku operacyjnego a zmianą zysku netto.
Poziom dźwigni finansowej możemy określić za pomocą następującej zależności:

DFL = %DNP / % DEBIT

gdzie:
DFL – stopień dźwigni finansowej (ang. degree of financial leverage)
%DNP – procentowy wzrost zysku netto
%DEBIT – procentowy wzrost zysku operacyjnego (lub zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem).
Przykład (dane z tabeli).
Poziom dźwigni finansowej w przypadku przedsiębiorstwa ABC wyniesie:

DFL = 22,4/19,4 = 1,15

W przypadku spółki ABC działanie dźwigni finansowej jest nieco słabsze niż dźwigni operacyjnej. Wzrost zysku operacyjnego o 10 proc. spowoduje przyrost zysku netto o 11,5 proc. I odwrotnie: spadek wartości zysku operacyjnego pociągnie za sobą większy niż proporcjonalny spadek zysku netto przedsiębiorstwa.

Dźwignia całkowita

Dźwignia połączona stanowi ostateczną analizę zależności między wartością sprzedaży, zysku operacyjnego oraz zysku netto firmy. Jest ona iloczynem dźwigni operacyjnej i finansowej. Oblicza się ją zatem według następującego wzoru:

DTL = DOL x DFL

gdzie:
DTL – stopień dźwigni połączonej (ang. degree of total leverage)
DOL – stopień dźwigni operacyjnej
DFL – stopień dźwigni finansowej
Stopień dźwigni połączonej wykazuje, w jakim stopniu wzrośnie wartość wypracowanego przez firmę zysku netto przy uwzględnieniu zmiany wartości sprzedaży, przychodów i kosztów finansowych.
Na podstawie prezentowanych przykładowych danych finansowych wartość dźwigni połączonej wynosi ostatecznie:

DTL = 1,16 x 1,15 = 1,334

Oznacza to, że wzrost przychodów spółki o 10 proc. spowoduje jednoczesny wzrost wypracowanego zysku netto o 13,34 proc. Analogicznie spadek przychodów o 10 proc. pociągnie za sobą obniżenie zysku netto o 13,34 proc.

Przedstawiona analiza może stać się bardzo przydatnym narzędziem kontroli kosztów w przedsiębiorstwie oraz sposobem poszukiwania nowych możliwości zwiększania sprzedaży. Umożliwia również wstępne zbadanie wrażliwości wyników finansowych przedsiębiorstwa na zmiany popytu na jego produkty lub usługi.