Zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo własności przemysłowej, wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Przy czym wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych.
Przesłanki rejestracji
Dla możliwości uznania, iż dany przedmiot jest wzorem przemysłowym konieczne jest zatem spełnienie dwóch przesłanek: nowości i indywidualnego charakteru.
O nowości można mówić w sytuacji, gdy przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór lub wzór różniący się jedynie nieistotnymi szczegółami nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie.
Z kolei wymóg indywidualnego charakteru jest spełniony wówczas, gdy ogólne wrażenie, jakie wywołuje wzór na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wcześniej dostępne publicznie wzory.
Innymi słowy, istotą wzoru jest nowa postać produktu, która różni się od dotychczasowych wzorów dostępnych na rynku. Poprzez uzyskanie prawa z rejestracji wzoru przemysłowego uzyskujemy zatem ochronę na estetyczne aspekty produktu, które różnią od tych jakie dotychczas były dostępne na rynku.
Szeroko definicja, a także niedookreślone kryteria definiujące wzory powodują, że rejestry zawierają szereg ciekawych, choć czasem i zaskakujących wzorów poczynając od produktów codziennego użytku, takich jak produkty spożywcze czy też AGD, poprzez meble a kończąc na perfumach, biżuterii czy też ubraniach.
Przy czym warto wskazać, że przedstawione powyżej wzory obrazują, iż najistotniejszą kwestią przed dokonaniem zgłoszenia jest zdefiniowanie, co ma być przedmiotem ochrony w wyniku rejestracji. Mianowicie czy na przykład istotą wzoru jest jego kształt (zasadne jest wówczas przedstawienie wzoru poprzez wykorzystanie rysunku technicznego), czy jego kolorystyka (konieczne jest wówczas przedstawienie wzoru w formie eksponującej ten aspekt, np. w formie rysunku lub zdjęcia). Z kolei w przypadku, gdy ochrona ma się skupiać jedynie na jednym z elementów całego produkty pozostałe jego elementy, które nie mają być chronione, powinny być przedstawione za pomocą linii przerywanej.
Czy każda nowa forma oznacza nowy wzór podlegający ochronie?
Nawet jeśli cechy nowego wzoru wypełniają wymogi nowości i indywidualnego charakteru nie przesądza to o możliwości uzyskania wyłączności. Każdorazowo należy bowiem zweryfikować czy nowe i oryginalne cechy nie wynikają jedynie z funkcji technicznej lub też czy nie muszą być odtworzone w dokładnej formie i wymiarach w celu umożliwienia mechanicznego połączenia go lub współdziałania z innym wytworem.
W takim przypadku brak byłoby podstaw do objęcia ochroną przedmiotowych cech prawem z rejestracji wzoru przemysłowego. Specyfika wzorów przemysłowych polega bowiem na tym, że ochrona udzielana na podstawie ich rejestracji koncentruje się na walorach estetycznych. Natomiast ochronę w zakresie rozwiązań technicznych można uzyskać poprzez uzyskanie patentu.
Jeśli zatem wszystkie istotne cechy postaci danego produktu wynikają jedynie z jego funkcji technicznej to jest to okoliczność, która przemawia za unieważnieniem wzoru. Ta przyczyna legła u podstaw unieważnienia wzoru RCD 000232996-0008, który jak widać z poniższego porównania stanowił odzwierciedlenie wynalazku chronionego patentem EP1568418.
Przy czym należy podkreślić, że nawet jeśli w określonym przypadku występuje możliwość zastosowania alternatywnych środków technicznych do rozwiązania tego samego zagadnienia technicznego, to nie stanowi to skutecznego argumentu dla uprawnionego w przypadku postępowania o unieważnienie wzoru. Decydujące znaczenie ma bowiem okoliczność czy określona cecha pełni funkcję techniczną i jeśli tak jest, to brak jest podstaw do ochrony w tym zakresie. (wyrok TSUE z dnia 8 marca 2018 r. C395/16).
Gdzie można zarejestrować wzór przemysłowy?
W celu uzyskania ochrony na wzór przemysłowy przedsiębiorca ma do wyboru 4 ścieżki:
- rejestracja w Urzędzie Patentowym RP,
- rejestracja w Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (ochrona wzoru obejmuje kraje członkowskie Unii Europejskiej),
- rejestracja w trybie międzynarodowym (wybór poszczególnych krajów, która mają być ochroną),
- rejestracje w poszczególnych krajach.
Decyzja w powyższym zakresie powinna być uwarunkowana skalą, na jaką ma być prowadzona działalność gospodarcza. Jeśli ma być to terytorium jedynie Polski, zasadne wydaje się poprzestanie na dokonaniu zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, jeśli jednak rozważane jest podjęcie działalności gospodarczej poza terytorium Polskim, to warto zastanowić się nad zgłoszeniem wzoru w szerszym zakresie.
Jednocześnie warto zaznaczyć, że wzory mogą być chronione maksymalnie przez okres 25 lat od daty zgłoszenia, a odnowienia prawa (wiążące się z koniecznością uiszczania opłat okresowych) następują co pięć lat.
Rejestracja wzoru a strategia ochrony produktu
Tak samo jak w przypadku znaków czy też patentów również w przypadku wzorów kluczowe jest, aby ochronę uzyskać z jak najwcześniejszą datą. Jednak w przypadku wzorów równie istotne jest, aby informacja o rejestracji wzoru była czasowo skorelowana z pojawieniem się określonego produktu na rynku. Jeśli bowiem informacja o rejestracji wzoru w sposób znaczący wyprzedza dostępność produktu na rynku przedsiębiorca naraża się na to, że podmioty trudniące się podrabianiem produktów będą miały więcej czasu na przygotowanie produktów identycznych lub podobnych, tym samym grozi to sytuacją, że kiedy na rynku pojawią się produkty oryginalne równocześnie a nawet wcześniej dostępne będą podróbki.
W celu uniknięcia powyższej sytuacji przy zgłaszania wzoru wspólnotowego można skorzystać z możliwości odroczenia publikacji informacji o zarejestrowaniu wzoru na okres 30 miesięcy. Następnie w dogodnym dla siebie momencie może złożyć wniosek o dokonanie publikacji.
Czy w celu uzyskania ochrony na wzór przemysłowy zawsze konieczna jest rejestracja?
Mając na uwadze, że wygląd zewnętrzny produktów w niektórych branżach podlega częstym zmianom, a tym samym uzyskane rejestracje bardzo szybko traciłyby na aktualności, co wpływałoby na wysokie koszty takiej ochrony, ustawodawca unijny zdecydował się na wprowadzenie osobnego sposobu ochrony wzornictwa przemysłowego w postaci prawa do niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego. Jako niezarejestrowany wzór wspólnotowy może być chroniony wzór, spełniający ogólne wymogi dotyczące wzorów, przez okres 3 lat, rozpoczynający się od dnia, w którym został po raz pierwszy udostępniony publicznie we Wspólnocie.
Ze względu na ograniczony czasowo okres ochrony niezarejestrowanych wzorów wspólnotowych opieranie na nich strategii ochrony produktów jest zalecane jedynie w przypadku wyrobów, których rynkowa „żywotność” nie przekracza 3 latach.
Na marginesie można także wskazać, że powołanie się na niezarejestrowany wzór jest również alternatywą dla tych przedsiębiorców, którzy z uwagi na upływ 1 roku od upublicznienia wzoru sami pozbawili swój wzór przymiotu nowości, a na rynku pojawili się przedsiębiorcy, którzy zaczęli
w sposób nieuprawniony powielać taki wzór.
Warto jednak pamiętać, że w porównaniu do zarejestrowanego wzoru przemysłowego, powoływanie się na niezarejestrowany wzór ma zazwyczaj zmniejszony efekt odstraszający względem potencjalnych naruszycieli. Brak bowiem dokumentu potwierdzającego prawo wyłączne powoduje, że naruszyciele deprecjonują jego znaczenie. Jest to jednak podejście niesłuszne wskazane prawo gwarantuje bowiem skuteczną ochronę przed bezpośrednim naśladownictwem ze strony osób trzecich.
Autorka jest radcą prawnym w Rolbiecka i Gorzkiewicz Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. p.
