Biorąc pod uwagę, iż jeden produkt może być chroniony za pomocą różnych instrumentów prawnych wskazane jest, by przedsiębiorcy mieli świadomość odmienności przesłanek uzyskania, przedmiotu i zakresu ochrony danego rodzaju. Nie chodzi przy tym o samą poprawność terminologiczną, ale przede wszystkim o właściwe dobranie instrumentu ochrony do wytworu, który ma jej podlegać. Dostosowanie takie winno w pierwszej kolejności uwzględniać charakter dobra, które chcemy chronić (i związaną z tym zdolność do funkcjonowania jako znak towarowy, wzór przemysłowy, wynalazek czy też utwór) oraz rodzaj zachowań, które identyfikujemy jako niepożądane i którym chcielibyśmy móc się skutecznie przeciwstawić. Jeżeli bowiem istotą rozwiązania, powiedzmy charakterystycznego i nowego kształtu określonego przedmiotu, są wyłącznie jego walory funkcjonalne (techniczne), to rejestrowanie przedmiotowego kształtu jako wzoru przemysłowego zamiast objęcia go zgłoszeniem patentowym nie tylko nie pozwoli na skuteczną ochronę przed konkurencją, ale może skończyć się brakiem jakiejkolwiek ochrony, w sytuacji, w której wzór ten zostałby unieważniony z uwagi na wyłącznie funkcjonalny charakter.
Celem niniejszego artykułu jest więc pewne uporządkowanie podstawowej wiedzy z zakresu własności intelektualnej, tak by już na wstępnym etapie planowania strategii dla danego produktu możliwe było uwzględnienie adekwatnej do zamierzeń i potrzeb ochrony prawnej wartości intelektualnych z tym produktem związanych.
Znak towarowy
Znak towarowy to podstawowe oznaczenie mające wyróżniać na rynku produkty/usługi jednego przedsiębiorcy od rodzajowo tożsamych produktów/usług oferowanych przez innych przedsiębiorców. Znak towarowy gwarantuje nabywcom, że wszystkie towary nim oznaczone pochodzą z tego samego przedsiębiorstwa lub od przedsiębiorców w jakiś sposób powiązanych.
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorcy od towarów innego przedsiębiorcy możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych, w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu ochrony . Znakiem towarowym może więc być słowo, oznaczenie graficzne, w tym kompozycja kolorystyczna, kolor per se, forma przestrzenna, element graficzny umieszczony w określonym miejscu (znak pozycyjny), dźwięk, hologram, sekwencja zdjęć czy też wystrój sklepu.
Oczywiście nie każde oznaczenie, które można przedstawić w rejestrze może zostać zarejestrowane jako znak towarowy. Przepisy przewidują bowiem szereg dodatkowych wymagań, które znak towarowy musi spełniać. Na przykład oznaczenia stanowiące kształt produktu nie mogą zostać zarejestrowane, jeżeli składają się wyłącznie z kształtu lub innej właściwości, wynikających z charakteru samych towarów, niezbędnych do uzyskania efektu technicznego bądź też zwiększających znacznie wartość towarów. Z uwagi na przedmiotowe wyłączenie unieważniony został przestrzenny znak towarowy w postaci kształtu klocka lego w zakresie, w jakim uzyskał on rejestrację dla zabawek konstrukcyjnych.
Prawo do znaku towarowego można uzyskać poprzez rejestrację oznaczenia w Urzędzie Patentowym RP (bądź wyznaczenie Polski w ramach rejestracji międzynarodowej) lub w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej. Na znak towarowy przyznawane jest prawo ochronne, które trwa 10 lat od daty zgłoszenia. Po upływie tego terminu prawo ochronne może być przedłużane na kolejne 10-letnie okresy. Prawo wyłączne do znaku towarowego może powstać również na skutek używania danego oznaczenia prowadzącego do nabycia przez nie przymiotu powszechnej znajomości.
Uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy pozwala na zakazanie innym podmiotom posługiwania się oznaczeniem identycznym lub podobnym dla towarów identycznych lub podobnych, jeżeli rodzi to ryzyko wprowadzenia potencjalnych nabywców w błąd co do handlowego pochodzenia oznaczanych znakiem towarów. W przypadku zaś znaków renomowanych uprawnieni mogą domagać się zaprzestania wykorzystywania znaku identycznego lub podobnego nawet dla towarów niepodobnych, jeżeli takie używanie mogłoby przynieść używającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.
Wzór przemysłowy
Wzór przemysłowy to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać produktu lub jego części wynikająca z cech linii, konturów, kolorystyki, kształtu, faktury, materiałów produktu lub jego ornamentacji. Wzorem przemysłowym może więc być nowy i indywidualny kształt jakiegoś przedmiotu, jak też charakterystyczna kolorystyka przedmiotu czy też nietypowa faktura materiału, z którego dany wytwór został wykonany. Istotne jest, że ochrona udzielna na wzór przemysłowy nie obejmuje tych cech produktu, które wynikają wyłącznie z jego funkcji technicznej. Co więcej, jeżeli wszystkie istotne cechy wzoru wynikają wyłącznie z funkcji technicznej wzór taki będzie podlegał unieważnieniu.
Wzór przemysłowy jest nowy, jeżeli przed datą złożenia wniosku o rejestrację (względnie datą pierwszeństwa) identyczny (taki sam lub różniący się jedynie nieistotnymi szczegółami) wzór nie został udostępniony publicznie. Indywidualny zaś charakter wzór posiada, jeśli całościowe wrażenie, jakie wywołuje na poinformowanym użytkowniku, różni się od wrażenia, jakie wywiera wzór ujawniony wcześniej. Oceniając indywidualny charakter należy wziąć pod uwagę stopień swobody twórcy przy opracowywaniu wzoru. Im większy stopień swobody twórczej tym bardziej wzór powinien odróżniać się od wzorów wcześniejszych. Istotne jest, iż w toku procedury rejestrowej, polskiej i unijnej, urzędy nie badają czy zgłaszany wzór jest nowy i posiada indywidualny charakter. Spełnienie tych warunków może być weryfikowane w postępowaniu o unieważnienie wzoru.
Wzór przemysłowy można zarejestrować uzyskując prawo z rejestracji w Urzędzie Patentowym RP, Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej bądź też w trybie międzynarodowym. Prawo z rejestracji przyznawane jest na okres 5 lat z możliwością przedłużania na kolejne okresy pięcioletnie, przy czym ochrona nie może trwać dużej niż 25 lat. Na szczeblu unijnym można domagać się ochrony dla niezarejestrowanego wzoru, przy czym jest to ochrona o ograniczonym przedmiotowo i czasowy zakresie. Rejestrując wzór przemysłowy uprawniony uzyskuje wyłączność w zakresie zawodowego lub zarobkowego wykorzystywania wzoru, jak też wzoru, który nie wywołuje u poinformowanego użytkownika innego ogólnego wrażenia.
Patent
Patent to prawo wyłączne przyznające monopol na wykorzystywanie rozwiązań o charakterze technicznym. Patenty są udzielane na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego wykorzystania. Jednocześnie z kategorii wynalazków wyłączono odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne, a także wytwory o charakterze jedynie estetycznym, metody biznesowe, czy też programy komputerowe.
W toku procedury zgłoszeniowej, z reguły trwającej kilka lat, Urząd Patentowy (bądź Europejski Urząd Patentowy w przypadku patentów europejskich) bada przede wszystkim czy dany wynalazek jest nowy i posiada poziom wynalazczy. Wynalazek jest nowy, jeśli nie jest częścią stanu techniki, który stanowi wszystko to, co przed datą zgłoszenia (względnie pierwszeństwa) wynalazku zostało udostępnione do wiadomości powszechnej.
Patent można uzyskać w trybie krajowym, europejskim oraz międzynarodowym. Ochrona patentowa trwa 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku.
Uprawniony z patentu uzyskuje wyłączność w zakresie korzystania z objętego patentem wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze, w stosunku do którego uzyskał ochronę patentową. Uprawniony z patentu może więc zakazać innym podmiotom wytwarzania, używania, oferowania, wprowadzania do obrotu lub importowania dla tych celów produktu będącego przedmiotem wynalazku, jak też, jeżeli wynalazek obejmuje sposób postępowania, stosowania tego sposobu oraz używania, oferowania, wprowadzania do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio tym sposobem.
Utwór
Ochrona prawno-autorska, w odróżnieniu od ochrony przyznawanej na gruncie prawa własności przemysłowej, powstaje w Polsce i w większości krajów świata bez konieczności spełnienia wymogów formalnych związanych z rejestracją utworów.
Prawa autorskie więc, zarówno majątkowe jak i osobiste, powstają z momentem stworzenia utworu. Utworem zaś jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Utworem będzie więc rezultat kreacyjnej (a więc prowadzącej do stworzenia czegoś nowego) pracy człowiek, charakteryzujący się pewną niepowtarzalnością, a więc odróżniający się od innych wytworów podobnego rodzaju i przeznaczenia obecnych w domenie publicznej. Istotne jest, że spełnienia przesłanki twórczości można doszukiwać się w określonym zestawieniu elementów już w domenie publicznej funkcjonujących, jeżeli kryteria ich doboru, uporządkowania czy też sposób ich przedstawienia charakteryzują się oryginalnością.
Poza zakresem ochrony prawno-autorskiej (obejmującej sposób wyrażenia) pozostają odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Z tego też względu zasadniczo wykluczyć należy możliwość uznania wynalazku za utwór. Często możliwość taka będzie istniała w odniesieniu do wzorów przemysłowych oraz znaków towarowych.
Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, w szczególności prawo do autorstwa utworu oraz nadzoru nad sposobem korzystania z niego. Uprawnionemu zaś z majątkowych praw autorskich przyznana jest wyłączność w korzystaniu i rozporządzeniu utworem na wszelkich polach eksploatacji.
Wniosek
Wielość praw własności intelektualnej, które wzajemnie się uzupełniają, umożliwia kompleksową ochronę istotnych dla sukcesu rynkowego elementów/właściwości danego produktu, pod warunkiem jednak adekwatnego dobrania prawa do przedmiotu ochrony. Z uwagi na wymóg nowości stawiany wynalazkom jak też wzorom przemysłowym kluczowe decyzje odnośnie strategii ochrony danego wyrobu powinny być podejmowane na etapie poprzedzającym premierę rynkową. n
Autorka jest adwokatem w Rolbiecka i Gorzkiewicz Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. p.
