Mimo że z wykorzystaniem zewnętrznych źródeł finansowania wiąże się zjawisko dźwigni finansowej, tj. efektywnego wykorzystania obcych kapitałów dla zwiększenia zyskowności kapitałów własnych, kadra menedżerska sięga po nie niechętnie.

Pojawiające się potrzeby finansowe przedsiębiorstwa stara się zaspokoić w pierwszej kolejności z kapitałów własnych. Dopiero kiedy one nie wystarczają, decyduje się sięgnąć po alternatywne źródła finansowania.

Wśród źródeł zewnętrznego finansowania można wyróżnić m.in.:

• kredyt bankowy,
• pożyczki dłużne,
• leasing,
• emisję papierów wartościowych,
• faktoring,
• forfaiting,
• franchising.

Istota faktoringu

Mówiąc w sposób lakoniczny, faktoring to skupowanie przez specjalistyczne firmy (faktorów) wierzytelności przedsiębiorstw (faktorantów) należnych im od odbiorców (dłużników) z tytułu dostaw towarów lub usług, przed upływem terminu ich wymagalności wraz ze świadczeniem specjalistycznych usług na rzecz faktoranta. Usługi te określane są mianem czynności dodatkowych i nie stanowią numerus clausus. Obejmują między innymi:

• inkaso należności przedsiębiorcy objętych umową faktoringu,
• przesyłanie monitów do dłużników opóźniających się ze spłatą,
• periodyczne sprawdzanie wypłacalności dłużników (tzw. creditmanaging),
• prowadzenie ksiąg handlowych i finansowych przedsiębiorcy,
• gromadzenie danych statystycznych niezbędnych dla prawidłowej działalności faktoranta,
• zbieranie informacji oraz danych mających znaczenie gospodarcze dla przedsiębiorcy.

Terminy zapłaty

W praktyce terminy zapłaty wierzytelności stanowiących przedmiot faktoringu nie są krótsze niż 14 dni i nie dłuższe niż 210 dni; najczęściej jednak nie przekraczają 120 dni. Mimo że nie ma żadnych prawnych ograniczeń dotyczących terminów zapłaty, faktorzy preferują oczywiście terminy krótsze. Wynika to z oczywistego faktu: wraz z wydłużaniem terminu płatności wierzytelności wzrasta ryzyko ze strony faktorów.

Termin zapłaty wierzytelności stanowi jedno z kryteriów odróżniających instytucję faktoringu od instytucji forfaitingu. Ten ostatni dotyczy bowiem wierzytelności średnio- i długoterminowych: od sześciomiesięcznych do siedmio- czy nawet dziesięcioletnich.

Umiejscowienie ryzyka

Faktoring dzieli się według różnych kryteriów. Najczęściej stosowanym kryterium jest podział ze względu na podmiot, który przejmuje ryzyko wypłacalności dłużnika, czyli umiejscowienie tego ryzyka. Według tego kryterium wyróżnia się faktoring:

• właściwy (inaczej „pełny” lub „bez regresu”),
• niewłaściwy (inaczej „niepełny” lub „z regresem”)
• mieszany.

W przypadku faktoringu właściwego faktor przejmuje ryzyko wypłacalności dłużnika bez prawa regresu, ale z wyłączeniem wystąpienia reklamacji bądź zwrotów towaru ze strony dłużnika. Zachodzi tu zatem odpowiedzialność z tytułu del credere, polegająca na tym, że faktor odpowiada względem faktoranta za wykonanie przez dłużnika zobowiązania. Ta forma faktoringu wiąże się dla faktora z większym ryzykiem poniesienia straty i dlatego też stawia on znaczne wymagania faktorantowi i dłużnikowi (np. terminowość wywiązywania się ze zobowiązań, udostępnianie sprawozdań finansowych umożliwiających ocenę aktualnej sytuacji finansowej). Faktor może ograniczyć zawarcie transakcji tylko do faktorantów i dłużników, którzy są jego stałymi klientami o dobrej kondycji finansowej. Z drugiej strony faktor chcąc zrekompensować ponoszenie większego ryzyka i związanych z tym kosztów dodatkowych czynności (monitorowania dłużników, ciągłej oceny wiarygodności kredytowej podmiotów) żąda wyższej zapłaty, czyli prowizji. Zależność pomiędzy terminem spłaty długu przez dłużnika a ryzykiem wypłacalności ma charakter wprost proporcjonalny. Ponadto stopień ryzyka wypłacalności dłużnika wyznacza szereg innych elementów, między innymi: rozmiary wierzytelności, stan prawno-majątkowy dłużnika.

Status prawny faktoringu

Umowa faktoringu jest umową nienazwaną (contractus innominatus), zawierającą w swej treści najczęściej określenie obowiązków przedsiębiorcy i faktora. Podstawę prawną do zawierania umowy faktoringu i dowolnego kształtowania jej treści stanowi zatem art. 353 kodeksu cywilnego wyrażający zasadę swobody umów.

W doktrynie prawniczej zarówno polskiej, jak i zachodniej prezentowane są różne koncepcje dotyczące charakteru prawnego umowy faktoringu:

• faktoring jako cesja wierzytelności,
• faktoring jako sprzedaż wierzytelności,
• faktoring jako umowa pożyczki bądź kredytu,
• faktoring jako umowa mieszana,
• faktoring jako umowa zlecenia,
• faktoring jako dyskontowanie wierzytelności,
• faktoring jako umowa o świadczenie usług,
• faktoring jako wiązka umów.

Zalety faktoringu

Stosowanie faktoringu przynosi wiele korzyści, przede wszystkim dla faktoranta. Do najważniejszych należą:

• przyspieszenie cyrkulacji pieniądza – faktor uzyskuje wcześniej środki pieniężne, które może włączyć do obrotu gospodarczego, zwiększając tym samym obroty i zysk poprawa wskaźników ekonomiczno-finansowych (w tym płynności finansowej),
• zmniejszenie rotacji odbiorców – spłaty od poszczególnych odbiorców zastępuje jedna ogólna spłata należności od faktora,
• zmniejszenie kosztów administracyjnych i telekomunikacyjnych związanych z odzyskaniem należności – możliwość skorzystania z usług faktora, np. przejęcie przez faktora administrowania należnościami
• zmniejszenie zatorów płatniczych –  pojawienie się faktora dyscyplinuje dłużników i uwiarygodnia  faktoranta w oczach innych instytucji finansowych
• skuteczniejsze zarządzanie finansami przedsiębiorstwa (np. dzięki łatwiejszemu prolongowaniu przepływów pieniężnych).

Wady faktoringu

Wszystko, co ma zalety, ma również wady. Przedsiębiorcy korzystający z faktoringu obawiają się przede wszystkim popadnięcia w zbytnią gospodarczą zależność od faktora. Jest to obawa o tyle uzasadniona, że istotnie, faktor ma wgląd między innymi w plany operacyjne i strategiczne faktoranta.

Ponadto wraz z nabyciem przez faktora wierzytelności w jego gestii pozostaje prowadzenie księgowości i rozliczeń przedsiębiorstwa, co po upływie okresu, na jaki zawarto umowę faktoringu, może spowodować trudności w przejęciu tych czynności bezpośrednio przez faktoranta. Z sytuacji tej wynika jeszcze jedno zagrożenie: faktor zyskuje silniejszą pozycję przetargową w przypadku renegocjowania warunków umowy.

Hamująco na rozwój transakcji faktoringowych wpływa również stosowany przez duże firmy przemysłowe i handlowe zakaz wstępowania osoby trzeciej w prawa wierzyciela w stosunku do ich kooperantów, najczęściej od nich zależnych.

Kwestia ceny

Oczywiście dla faktoranta nie bez znaczenia jest również wysokość opłat pobieranych przez faktora.

Na koszty te składają się:

• prowizja przygotowawcza,
• prowizja za przejęcie odpowiedzialności del credere,
• prowizja administracyjna,
• odsetki (oprocentowanie).

Niewątpliwie, do większej popularności faktoringu wśród przedsiębiorstw mogłoby się przyczynić bardziej elastyczne podejście instytucji faktorinowych do kwestii wysokości kosztów. Wysokość opłat ponoszonych przez przedsiębiorstwo korzystające z faktoringu zależy od wielu czynników, między innymi od nakładów pracy, oceny ryzyka, czy też marży zysku, którą przewiduje dla siebie faktor.

Suma opłat może sięgnąć nawet 20 proc. wartości brutto wystawionych faktur, co niewątpliwe stanowi jedną z głównych barier w rozwoju tej instytucji w Polsce. W tej sytuacji przedsiębiorstwo chcące skorzystać z usług faktoringu powinno przeprowadzić ekonomiczną ocenę jego przydatności.

Faktoring oVAT-owany

Klasyfikacja usług faktoringu właściwego i niewłaściwego do poszczególnych kategorii usług ulegała w ciągu ostatnich lat częstym zmianom. Miała to istotne znaczenie praktyczne, bo decydowało o opodatkowaniu tejże usługi podatkiem od towarów i usług.

Do tej pory zarówno usługi faktoringu właściwego, jak i usługi faktoringu niewłaściwego były klasyfikowane w tym samym grupowaniu statystycznym, jako „usługi udzielania pożyczek świadczone poza systemem bankowym” (PKWiU  65.22.10). Powodowało to zwolnienie obu usług z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

Przez pewien czas organy statystyczne klasyfikowały faktoring niewłaściwy w podkategorii „usługi świadczone przez agencję inkasa”, która podlegała stawce 22 proc. Faktoring właściwy, sklasyfikowany w podkategorii „usługi w zakresie pośrednictwa finansowego, gdzie indziej niesklasyfikowane” był z kolei z podatku VAT zwolniony.

Przystępując do Unii Polska musiała dostosować swoje ustawodawstwo do obowiązującego we Wspólnocie; dotyczyło to także materii podatku obrotowego (VI Dyrektywa z 17 maja 1977 r.). W nowej ustawie o podatku od towarów i usług zapisano, iż usługa faktoringu podlega opodatkowaniu VAT. Załącznik nr 4 prezentuje usługi zwolnione od podatku; w pozycji 3. spośród usług pośrednictwa finansowego zwolnionych z podatku wyłączone są między innymi usługi ściągania długów i faktoringu. Niezależnie od rodzaju, faktoring jest zatem obłożony podatkiem VAT.