Forma umowy
Umowa, jak już wspomniałem, może zostać zawarta w sposób ważny zarówno w formie ustnej, jak również w pisemnej lub innej formie szczególnej (w formie aktu notarialnego, z podpisami poświadczonymi notarialnie). Do zawarcia umowy może także dojść poprzez złożenia oferty i jej przyjęcia przez drugą stronę.
@@
Wymagania co do formy zawarcia umowy wynikają z określonych przepisów prawa. Forma pisemna jest wymagana przykładowo przy umowie o roboty budowlane(1), umowa w formie aktu notarialnego wymagana jest dla przeniesienia własności nieruchomości(2), a umowa zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie(3). Niezachowanie odpowiedniej formy umowy może skutkować zarówno nieważnością umowy (sprzedaż nieruchomości dokonana na podstawie umowy zwykłej pisemnej będzie nieważna zgodnie z art. 73 § 2 kp), jak również tym, że – co prawda – sama umowa będzie ważna, ale utrudnione może być dochodzenie praw z takiej umowy (w razie niezachowania zastrzeżonej formy zgodnie z art. 74 § 2 kc nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków, ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności).
Oznaczenie strony umowy
Istotne przy zawieraniu umów jest prawidłowe określenie stron umowy. Bardzo często zdarza się, że umowy błędnie określają już strony zawierające umowę albo nie zawierają wymaganych danych.
Po pierwsze, w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą w umowie powinna być wpisana firma przedsiębiorcy, na którą składa się imię i nazwisko osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Firma taka może jednak zawierać dodatkowe określenia, przykładowo związane z prowadzoną działalność (prawidłowa firma osoby fizycznej to np. Jan Kowalski Sprzedaż Samochodów). Ponadto należy wpisać siedzibę takiego przedsiębiorcy, a także inne oznaczenia, jak numer identyfikacji podatkowej, numer regon czy też informacje rejestrowe (w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymagane jest wpisanie firmy spółki, jej siedziby i adres, oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki i numer, pod którym spółka wpisana jest do rejestru, a także numer identyfikacji podatkowej i wysokość kapitału zakładowego). Ważne jest także, aby umowa, która nie jest zawierana przez stronę będącą osobą fizyczną, zawierała oznaczenie osób, które ją podpisują, wraz z informacją o umocowaniu, np. Jan Kowalski – komplementariusz.
To samo dotyczy sytuacji, w których umowa zawierana jest przez pełnomocnika – wówczas należy dodatkowo do takiej umowy załączyć dokument pełnomocnictwa, na który w samej umowie należy się powołać.
Swoboda zawierania umów
Co do zasady, zawierając umowę strony mogą swobodnie ustalić swoje prawa i obowiązki określone w umowie, korzystając w tym zakresie z zasady swobody umów. Nie oznacza to jednak zupełnej dowolności w zakresie dokonanych ustaleń umownych. Kodeks cywilny, który reguluje ten obszar prawa, wprowadza określone granice. Jak wynika z treści art. 353 [1] kc, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten wyznacza ogólne granice, w jakich zawierane umowy powinny się mieścić.
Niezależnie jednak od tego przepisu, istnieje szereg ograniczeń dotyczących swobody w zawieraniu umów, przykładowo zakaz stosowania klauzul niedozwolonych(4) czy też zakaz wyzyskiwania przymusowego położenia drugiej strony umowy(5).
Stosowanie niedozwolonych klauzul
W przypadku konsumentów, czyli osób fizycznych, które zawierają umowę nie związaną z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową, przepisy kodeksu cywilnego wprowadzą dalej idącą ochronę takich osób, gdyż w treści umowy nie mogą znajdować się określone zapisy, czyli tzw. klauzule niedozwolone.
koniec_str_1#
Klauzule niedozwolone to postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nie uzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Przepis art. 383 [1] Kodeksu cywilnego zawiera katalog przykładowych, niedozwolonych klauzul umownych, których stosowanie jest zabronione. Ponadto Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi zbiór niedozwolonych klauzul umownych, które zostały za takie uznane przez Sąd Ochrony Konsumentów i Konkurencji.
Stosowanie zatem w umowach takich zapisów z jednej strony powoduje, że są one bezskuteczne w stosunku do konsumenta, a z drugiej narażają przedsiębiorcę na ryzyko związane z kontrolą ze strony UOKiK i zastosowaniem określonych kar administracyjnych w razie ustalenia, że przedsiębiorca wprowadził do wzorców umownych określone niedozwolone klauzule umowne, a także wytoczeniem powództwa przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów o stwierdzenie, że określone w umowie klauzule naruszają interesy konsumentów.
Wyzysk
Zawierana umowa wzajemna winna być ekwiwalentna, co oznacza, że świadczeniu jednej strony odpowiada świadczenie drugiej strony, np. w przypadku umowy sprzedaży świadczenie sprzedawcy, czyli towar winien odpowiadać świadczeniu kupującego, to znaczy wartości pieniądza za jaki jest sprzedawany. Nie oznacza to oczywiście, że przykładowo cena musi zawsze odpowiadać wartości towaru, ponieważ mogą zaistnieć dodatkowe okoliczności, które wpływają na cenę, np. sprzedaż promocyjna, wyprzedaże, itp.
Kodeks cywilny piętnuje jednak tzw. wyzysk, czyli sytuację, w której jedna strona, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia. W takim wypadku strona narażona na wyzysk może żądać zmiany umowy, a nawet jej unieważnienia.
Podsumowanie
Zawarcie umowy to ważna czynność, która winna zostać przemyślana i dokładnie zaplanowana. Dotyczy to zwłaszcza umów istotnych, o znacznej wartości lub wzorców, na których następnie zawierane będą umowy z konsumentami. Najlepiej, aby umowy były zawierane po konsultacji z prawnikiem i zaopiniowane przez prawnika, którym jest radca prawny lub adwokat. Taki prawnik posiada stosowną wiedzę, aby w najlepszy sposób zabezpieczyć interesy klienta, nie pozbawiając takiej umowy sensu gospodarczego.
Ponadto, adwokat lub radca prawny posiadają obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, stąd zaparafowanie przez niego umowy ogranicza ryzyko związane z jej zawarciem – w razie poniesienia szkody przez firmę na skutek niekorzystnych zapisów umownych, szkoda taka może być bowiem pokryta przez ubezpieczyciela.
Korzystnym rozwiązaniem i jednocześnie tanim jest korzystanie z wzorców umownych, które przygotowane są przez prawników. Wzorce takie można pobrać także z Internetu korzystając ze specjalistycznych serwisów. Ważne jest jednak aby serwis taki rzetelnie przygotowywał wzorce. Jednocześnie za pośrednictwem takich serwisów można zlecić opiniowanie umowy lub jej przygotowanie.
Jarosław Olejarz
Radca prawny
Kancelaria J&K Legal
www.jk-legal.eu
1. Art. 648 § 1 kc
2. Art. 158 kc
3. Art. 75[1] § 1 kc
4. Art. 383[1] kc
5. Art. 388 § 1 kc
Umowa, jak już wspomniałem, może zostać zawarta w sposób ważny zarówno w formie ustnej, jak również w pisemnej lub innej formie szczególnej (w formie aktu notarialnego, z podpisami poświadczonymi notarialnie). Do zawarcia umowy może także dojść poprzez złożenia oferty i jej przyjęcia przez drugą stronę.
@@
Wymagania co do formy zawarcia umowy wynikają z określonych przepisów prawa. Forma pisemna jest wymagana przykładowo przy umowie o roboty budowlane(1), umowa w formie aktu notarialnego wymagana jest dla przeniesienia własności nieruchomości(2), a umowa zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie(3). Niezachowanie odpowiedniej formy umowy może skutkować zarówno nieważnością umowy (sprzedaż nieruchomości dokonana na podstawie umowy zwykłej pisemnej będzie nieważna zgodnie z art. 73 § 2 kp), jak również tym, że – co prawda – sama umowa będzie ważna, ale utrudnione może być dochodzenie praw z takiej umowy (w razie niezachowania zastrzeżonej formy zgodnie z art. 74 § 2 kc nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków, ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności).
Oznaczenie strony umowy
Istotne przy zawieraniu umów jest prawidłowe określenie stron umowy. Bardzo często zdarza się, że umowy błędnie określają już strony zawierające umowę albo nie zawierają wymaganych danych.
Po pierwsze, w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą w umowie powinna być wpisana firma przedsiębiorcy, na którą składa się imię i nazwisko osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Firma taka może jednak zawierać dodatkowe określenia, przykładowo związane z prowadzoną działalność (prawidłowa firma osoby fizycznej to np. Jan Kowalski Sprzedaż Samochodów). Ponadto należy wpisać siedzibę takiego przedsiębiorcy, a także inne oznaczenia, jak numer identyfikacji podatkowej, numer regon czy też informacje rejestrowe (w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymagane jest wpisanie firmy spółki, jej siedziby i adres, oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja spółki i numer, pod którym spółka wpisana jest do rejestru, a także numer identyfikacji podatkowej i wysokość kapitału zakładowego). Ważne jest także, aby umowa, która nie jest zawierana przez stronę będącą osobą fizyczną, zawierała oznaczenie osób, które ją podpisują, wraz z informacją o umocowaniu, np. Jan Kowalski – komplementariusz.
To samo dotyczy sytuacji, w których umowa zawierana jest przez pełnomocnika – wówczas należy dodatkowo do takiej umowy załączyć dokument pełnomocnictwa, na który w samej umowie należy się powołać.
Swoboda zawierania umów
Co do zasady, zawierając umowę strony mogą swobodnie ustalić swoje prawa i obowiązki określone w umowie, korzystając w tym zakresie z zasady swobody umów. Nie oznacza to jednak zupełnej dowolności w zakresie dokonanych ustaleń umownych. Kodeks cywilny, który reguluje ten obszar prawa, wprowadza określone granice. Jak wynika z treści art. 353 [1] kc, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego. Przepis ten wyznacza ogólne granice, w jakich zawierane umowy powinny się mieścić.
Niezależnie jednak od tego przepisu, istnieje szereg ograniczeń dotyczących swobody w zawieraniu umów, przykładowo zakaz stosowania klauzul niedozwolonych(4) czy też zakaz wyzyskiwania przymusowego położenia drugiej strony umowy(5).
Stosowanie niedozwolonych klauzul
W przypadku konsumentów, czyli osób fizycznych, które zawierają umowę nie związaną z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową, przepisy kodeksu cywilnego wprowadzą dalej idącą ochronę takich osób, gdyż w treści umowy nie mogą znajdować się określone zapisy, czyli tzw. klauzule niedozwolone.
koniec_str_1#
Klauzule niedozwolone to postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nie uzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Przepis art. 383 [1] Kodeksu cywilnego zawiera katalog przykładowych, niedozwolonych klauzul umownych, których stosowanie jest zabronione. Ponadto Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi zbiór niedozwolonych klauzul umownych, które zostały za takie uznane przez Sąd Ochrony Konsumentów i Konkurencji.
Stosowanie zatem w umowach takich zapisów z jednej strony powoduje, że są one bezskuteczne w stosunku do konsumenta, a z drugiej narażają przedsiębiorcę na ryzyko związane z kontrolą ze strony UOKiK i zastosowaniem określonych kar administracyjnych w razie ustalenia, że przedsiębiorca wprowadził do wzorców umownych określone niedozwolone klauzule umowne, a także wytoczeniem powództwa przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów o stwierdzenie, że określone w umowie klauzule naruszają interesy konsumentów.
Wyzysk
Zawierana umowa wzajemna winna być ekwiwalentna, co oznacza, że świadczeniu jednej strony odpowiada świadczenie drugiej strony, np. w przypadku umowy sprzedaży świadczenie sprzedawcy, czyli towar winien odpowiadać świadczeniu kupującego, to znaczy wartości pieniądza za jaki jest sprzedawany. Nie oznacza to oczywiście, że przykładowo cena musi zawsze odpowiadać wartości towaru, ponieważ mogą zaistnieć dodatkowe okoliczności, które wpływają na cenę, np. sprzedaż promocyjna, wyprzedaże, itp.
Kodeks cywilny piętnuje jednak tzw. wyzysk, czyli sytuację, w której jedna strona, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia. W takim wypadku strona narażona na wyzysk może żądać zmiany umowy, a nawet jej unieważnienia.
Podsumowanie
Zawarcie umowy to ważna czynność, która winna zostać przemyślana i dokładnie zaplanowana. Dotyczy to zwłaszcza umów istotnych, o znacznej wartości lub wzorców, na których następnie zawierane będą umowy z konsumentami. Najlepiej, aby umowy były zawierane po konsultacji z prawnikiem i zaopiniowane przez prawnika, którym jest radca prawny lub adwokat. Taki prawnik posiada stosowną wiedzę, aby w najlepszy sposób zabezpieczyć interesy klienta, nie pozbawiając takiej umowy sensu gospodarczego.
Ponadto, adwokat lub radca prawny posiadają obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, stąd zaparafowanie przez niego umowy ogranicza ryzyko związane z jej zawarciem – w razie poniesienia szkody przez firmę na skutek niekorzystnych zapisów umownych, szkoda taka może być bowiem pokryta przez ubezpieczyciela.
Korzystnym rozwiązaniem i jednocześnie tanim jest korzystanie z wzorców umownych, które przygotowane są przez prawników. Wzorce takie można pobrać także z Internetu korzystając ze specjalistycznych serwisów. Ważne jest jednak aby serwis taki rzetelnie przygotowywał wzorce. Jednocześnie za pośrednictwem takich serwisów można zlecić opiniowanie umowy lub jej przygotowanie.
Jarosław Olejarz
Radca prawny
Kancelaria J&K Legal
www.jk-legal.eu
1. Art. 648 § 1 kc
2. Art. 158 kc
3. Art. 75[1] § 1 kc
4. Art. 383[1] kc
5. Art. 388 § 1 kc
