Ustawą z dnia 21 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2459), która co do zasady wchodzi w życie 30 czerwca 2022 r., wprowadzono szereg zmian i dodano nowe regulacje.

Jak było dotychczas

Przyczyną zmiany przepisów jest intencja prawnego uregulowania praktyki, polegającej na wielokrotnym składaniu wniosków o zawezwanie do próby ugodowej, celem przerywania, a w konsekwencji przedłużania terminu przedawnienia roszczeń. Jednocześnie, wolą ustawodawcy jest wzmocnienie podstawowej funkcji postępowań pojednawczych i mediacyjnych, a mianowicie możliwości wykorzystania ich do osiągnięcia porozumienia i zawarcia ugody.

Dotychczas nie budziło wątpliwości, że do przerwania biegu terminu przedawnienia dochodziło na skutek złożenia pierwszego wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, jak i wszczęcia pierwszej mediacji pozasądowej. Trudności budziło zaś ustalenie, czy podjęcie kolejnej próby pojednawczej wywołuje taki sam skutek i w efekcie przedłuża czas na dochodzenie roszczeń. Co prawda, w orzecznictwie wypracowano pogląd, że kolejne wnioski nie wywołują takiego efektu, jednakże brak wyraźnego przepisu ustawowego mógł w niektórych przypadkach prowadzić do odmiennych rozstrzygnięć.

Zdaniem ustawodawcy, wykorzystywanie przez wierzycieli postępowania pojednawczego i mediacji głównie w celu uchronienia roszczeń przed przedawnieniem, odsuwa na dalszy plan szansę na zawarcie ugody, a także godzi w pewność obrotu i stabilizację stosunków prawnych, czyli w istotę instytucji przedawnienia.

Co się zmienia

Rozbudowany zostaje przepis o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia. Zawieszenie oznacza, że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Dotychczas odnosiło się to do roszczeń, które przysługują:

• dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej,
• osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,
• jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa,
• z powodu siły wyższej – uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.

Ustawa nowelizująca wprowadza jeszcze dwie kategorie roszczeń: objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji oraz roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego. Co więcej, zgodnie z nową wersją przepisów, wszczęcie mediacji nie przerwie biegu terminu przedawnienia.

Modyfikacja dotycząca przedawnienia rozciąga się też na szczegółowe regulacje. Odnosząc się do wyzysku, nowelizacja wprowadza zmianę czasu, w jakim mogą być dochodzone uprawnienia, obejmujące żądanie zmniejszenia jednego świadczenia lub zwiększenia drugiego albo unieważnienia umowy. Uprawnienia te będą wygasać z upływem lat trzech od dnia zawarcia umowy, a jeżeli stroną umowy jest konsument – z upływem lat sześciu.

W ten sposób terminy te zostają dostosowane do przepisów ogólnych o przedawnieniu.
Jednocześnie, nowe przepisy doprecyzowały, że jeżeli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym.

Co to oznacza dla przedsiębiorców

Opisana powyżej zmiana zasadniczo oznacza, że zainicjowanie postępowania wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej lub wszczęcie mediacji nie spowoduje przerwania biegu terminu przedawnienia, a jedynie jego zawieszenie. Nie dojdzie więc do „wyzerowania” terminu przedawnienia. Po zakończeniu postępowania pojednawczego lub mediacji przedawnienie nie rozpocznie biegu od początku. Termin przedawnienia zostanie wstrzymany na czas trwania mediacji lub do czasu zakończenia wspomnianego postępowania, po czym będzie biegł
w dalszym ciągu. Termin przedawnienia przedłuży się o czas trwania mediacji lub postępowania wszczętego wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej, ale nie rozpocznie się od nowa.

Powyższa zmiana przepisów oznacza, iż wierzyciele z pewną dozą ostrożności powinni przystępować do prób pojednawczych, przypadających na krótko przed upływem terminu przedawnienia, co dotychczas było częstą praktyką. W razie, gdyby nie udało się zawrzeć porozumienia, bieg terminu przedawnienia będzie biegł w dalszym ciągu, a nie od początku, jak było do tej pory. Przedsiębiorca musi zatem tak rozplanować działania, aby w razie konieczności, miał czas na sporządzenie i wniesienie pozwu, co do zasady dysponując w tym czasie środkami na pokrycie opłaty sądowej od pozwu.

Poza tym, w przypadku przedsiębiorców, których wewnętrzne procedury obejmują podejmowanie kolejnych działań, w celu przeciwdziałania przedawnieniu roszczeń, niedochodzonych w sądzie, konieczna jest aktualizacja tych praktyk. Po mediacji lub postępowaniu, które nie zaowocują ugodą, w czasie pozostałym do końca terminu przedawnienia należy złożyć pozew do sądu.

Wobec zmiany przepisów Kodeksu cywilnego, ustawa wprowadza też zmiany proceduralne. Wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

Jeżeli mimo doręczenia wniosku, mediacja nie zostaje wszczęta w sytuacjach opisanych w ustawie, a strona wytoczy powództwo o roszczenie, które było objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym mediator lub druga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie została wszczęta albo w terminie trzech miesięcy od dnia następnego po upływie tygodnia od dnia doręczenia wniosku
o przeprowadzenie mediacji, gdy mediator lub druga strona nie złożyli wspomnianego powyżej oświadczenia – to do chwili wytoczenia powództwa, w odniesieniu do tego roszczenia, zostają zachowane skutki przewidziane dla czasu trwania mediacji.

Oznacza to, że w tym trzymiesięcznym okresie, termin przedawnienia nie biegnie. Dla wierzyciela będą to dodatkowe trzy miesiące na przygotowanie i wniesienie pozwu, jednakże jeśli powództwo nie zostanie wytoczone w tym terminie, skutki opisane w przepisie nie nastąpią. Może się okazać, że zmobilizowanie wierzyciela do szybszego wytoczenia powództwa będzie oznaczało większą skuteczność ewentualnej egzekucji.

Wyzysk

W kontekście zmodyfikowanego przepisu o wyzysku należy zwrócić uwagę na przesłankę niedostatecznego rozeznania drugiej strony umowy. Warto zatem upewnić się, że przedsiębiorca zawierający umowę ma dowody, które potwierdzają, że druga strona miała świadomość celowości i skutków zawieranej umowy.

Może mieć to postać udzielenia kontrahentowi informacji, dotyczących m.in. przedmiotu umowy, a także praw i obowiązków z niej wynikających, w szczególności odnośnie wysokości i terminów rozliczeń, rodzaju i zakresu świadczeń. Pozwoli to udaremnić drugiej stronie ewentualne późniejsze podważenie umowy na tej podstawie.

Ten przepis powinni mieć na względzie zwłaszcza przedsiębiorcy zawierający umowy z podmiotami, które mogą być uznane za słabsze strony umowy. To na stronie, która miała z wyzysku skorzystać, będzie bowiem spoczywał ciężar udowodnienia, że umowa jest zgodna z prawem. Dowody należy przechowywać, przez cały czas, w jakim druga strona może wystąpić do sądu, co w przypadku umów zawieranych z konsumentami oznacza okres sześcioletni.

Strona wyzyskiwana ma mieć przyznany przywilej wyboru roszczenia między zmniejszeniem swojego świadczenia lub zwiększeniem świadczenia jej należnego a żądaniem unieważnienia umowy. Wydłużenie terminów na dochodzenie roszczeń ma w praktyce służyć stworzeniu realnej możliwości na skorzystanie z uprawnień.

Zmiany przepisów wchodzą w życie już niebawem, przy czym do mediacji oraz postępowania pojednawczego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie tej ustawy oraz do umów zawartych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, stosuje się przepisy dotychczasowe. Zatem zainicjowanie postępowania pojednawczego przed końcem czerwca 2022 r. da wierzycielowi szansę na przerwanie biegu terminu przedawnienia i rozpoczęcie jego biegu od początku.

Złożenie wniosku po tym dniu wywoła skutek w postaci wstrzymania przedawnienia na czas trwania postępowania pojednawczego i kontynuowanie jego biegu w dalszym ciągu po zakończeniu postępowania. W kontekście wyzysku, roszczenia z umów zawartych do dnia 30 czerwca 2022 będą mogły być dochodzone w jeszcze obowiązujących krótszych terminach.

Autorka: prowadzi www.lextreme.pl – zdalna i szybka pomoc prawna dla przedsiębiorców