Zaliczenie wierzytelności w koszty

Co do zasady, niezależnie czy przedsiębiorca otrzymał zapłatę, musi odprowadzić należny podatek dochodowy. Dopiero po udokumentowaniu nieściągalności wierzytelności może zaliczyć w koszty nieodzyskaną należność, odzyskując równowartość odprowadzonego uprzednio podatku dochodowego.

Należy jednak pamiętać, że zarówno w ustawie PIT, jak i CIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, jednakże z wyjątkiem wierzytelności, w części, w jakiej uprzednio zostały zarachowane do przychodów należnych i których nieściągalność została udokumentowana.

Zarówno w ustawie PIT i CIT nieściągalność wierzytelności musi zostać potwierdzona:
1. Postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, albo
2. Postanowieniem sądu o:

• oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów, lub
• umorzeniu postępowania upadłościowego,
• zakończeniu postępowania upadłościowego, albo

3. Protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty.

W związku z czym możliwość zaliczenia wierzytelności w koszty wiąże się z koniecznością przeprowadzenia postępowania sądowego i egzekucyjnego albo upadłościowego. Protokół wewnętrzny o zbyt wysokich kosztach dochodzenia należności może tyczyć się tylko masowych wierzytelności o małych nominałach.

Zatem zaliczenie wierzytelności w koszty uzyskania przychodu na gruncie ustawy PIT lub CIT to stosunkowo długotrwały i kosztowy proces.

Sprzedaż wierzytelności

Alternatywą może być sprzedaż wierzytelności, gdyż różnica pomiędzy wartością wierzytelności a ceną sprzedaży stanowi dla podatnika stratę i może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodu. Zatem w prosty sposób można pozbyć się złych wierzytelności obciążających bilans i odzyskać część odprowadzonego uprzednio podatku dochodowego.

Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Art. 509 Ustawy z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny.

Ministerstwo Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej Interpretacją Ogólną nr DD 5.801.11.2020 z dnia 15.02.2021 r. w sprawie zasad ustalania wysokości kosztów uzyskania przychodu przy zbyciu wierzytelności własnych wprowadziło generalną zasadę, zgodnie z którą, gdy podatnik odpłatnie zbywa wierzytelność, to cena transakcji sprzedaży wierzytelności jest przychodem, a kosztem nominalna wartość zbywanej wierzytelności w ujęciu brutto (tj. z uwzględnioną w wartości wierzytelności kwotą podatku VAT).

Uwaga! Należy jednak pamiętać, że nie stanowią kosztów uzyskania przychodu wierzytelności przedawnione – niezależnie, czy chcemy zaliczyć w koszty stratę nieściągalnych wierzytelności, czy stratę powstałą ze sprzedaży na podstawie cesji wierzytelności (Wyrok NSA z dnia 17.07.2018 r., II FSK 1912/16).

Ulga na złe długi

Innym sposobem odzyskania odprowadzonego podatku dochodowego od nieodzyskanych należności jest wprowadzona 01.01.2021 r. tzw. ulga na złe długi. Wprowadzenie ulgi na złe długi ma wpłynąć na poprawę płynności finansowej sprzedawców i zmobilizować nieuczciwych nabywców do szybszej spłaty zobowiązań.

Analogiczne do działającego już mechanizmu odzyskiwania podatku VAT zostały wprowadzone przepisy w ustawie PIT (art. 26i, ust. 1) oraz ustawie CIT (art. 18 f ust. 1.). Wierzyciel na bazie tych rozwiązań może podstawę obliczenia podatku dochodowego pomniejszyć o zaliczoną do przychodów należność, która nie została mu spłacona w terminie 90 dni, licząc od dnia upływu terminu zapłaty.

Dłużnik natomiast ma obowiązek zwiększenia o taką wartość podstawy opodatkowania. Jednakże, aby skorzystać z ulgi na złe długi muszą być spełnione łącznie określone warunki:

1. Upłynęło minimum 90 dni od daty terminu płatności.
2. Nabywca będący dłużnikiem nie może być w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub likwidacyjnego na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego dzień złożenia zeznania podatkowego, w których ma być zastosowana ulga na złe długi.
3. Nie upłynęło więcej niż 2 lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została wystawiona nieopłacona w terminie faktura lub rachunek.
4. Wystawiona faktura lub rachunek dokumentowały transakcję zawartą w ramach działalności gospodarczej podatników, dla których przychody opodatkowane są na terytorium Polski.

Autor jest absolwentem Wydziału Ekonomii, Zarządzania i Finansów Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Studiów Podyplomowych Windykacja i Zarządzania Należnościami Wyższej Szkoły Bankowej w Toruniu oraz Studiów Podyplomowych Windykacja Należności Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie