Skutki ogłoszenia upadłości

Ogłoszenie upadłości wywołuje wiele skutków zarówno w odniesieniu do osoby upadłego, jego majątku, zobowiązań, ale też w zakresie podejmowanych przez niego czynności i prowadzonych postępowań sądowych, egzekucyjnych. Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. W efekcie upadły traci prawo zarządu swoim majątkiem i możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. Uprawnienia te przejmuje syndyk. Czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości są nieważne.

Ogłoszenie upadłości odnosi też skutek w zakresie zobowiązań upadłego. Nieważne są postanowienia umowy, której stroną jest upadły, zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub ogłoszenia upadłości zmianę, lub rozwiązanie stosunku prawnego.
Zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości. Ogłoszenie upadłości nie pozostaje bez wpływu na zawarte wcześniej przez upadłego umowy cywilnoprawne. Przykładowo po ogłoszeniu upadłości umowa pożyczki nie zostanie wykonana, jeśli przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany. Umowa agencyjna wygasa wraz z ogłoszeniem upadłości jednej ze stron. Umowa zlecenia, w której upadły był dającym zlecenie, wygasa z dniem ogłoszenia upadłości.

W odniesieniu do masy upadłości obowiązuje zakaz obciążania jej składników. Po ogłoszeniu upadłości nie można obciążać składników masy upadłości prawem zastawu, zastawu rejestrowego i zastawu skarbowego, ani dokonywać wpisu w księdze wieczystej lub rejestrze dotyczącego tych składników celem zabezpieczenia wierzytelności, chociażby powstała ona przed dniem ogłoszenia upadłości.

Ogłoszenie upadłości nie pozostaje też bez wpływu na postępowania sądowe, sądowo-administracyjne, administracyjne czy egzekucyjne. Po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Z kolei postępowania w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi, tylko w przypadku gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności.

Postępowanie egzekucyjne wobec majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega z kolei zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Umarza się je z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Zawieranie umów przed ogłoszeniem upadłości w celu „wyprowadzenia majątku”

Podstawowym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli upadłego w jak najwyższym stopniu. Nie rzadko jednak zdarza się, że jeszcze przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnik podejmuje czynności w celu „wyprowadzenia” składników majątku. W określonych sytuacjach czynności prawne zmierzające do pomniejszenia majątku upadłego mogą zostać skutecznie zakwestionowane.

Bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeśli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego, lub dla osoby trzeciej. Dotyczy to także takich czynności jak zawarcie ugody sądowej, uznanie powództwa czy zrzeczenie się roszczenia.

Za czynności bezskuteczne w stosunku do masy upadłości mogą też zostać uznane, na mocy orzeczenia sędziego komisarza, odpłatne czynności prawne dokonane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości ze wspólnikiem upadłego, jego reprezentantami lub ich małżonkami, jak też ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób i czynności dokonane ze spółką dominującą, chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Możliwe jest też uznanie czynności prawnej za bezskuteczną z mocy orzeczenia sądowego. Podstawą prawną takiego powództwa jest art. 527 k.c. regulujący tzw. skargę pauliańską. Postępowanie to polega na zaskarżeniu czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, wskutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową. Skutek w postaci pokrzywdzenia wierzyciela oznacza każde zwiększenie stopnia niewypłacalności dłużnika. Po ogłoszeniu upadłości powództwo ze skargi pauliańskiej może wytoczyć syndyk. Sam wierzyciel nie jest uprawniony do wytoczenia powództwa po ogłoszeniu upadłości dłużnika.

Konsekwencją uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości jest obowiązek zwrotu do masy upadłości tego, co wskutek podjętej czynności ubyło z majątku lub na skutek tej czynności do niej nie weszło.

Jak uniknąć upadłości

Innymi rozwiązaniami umożliwiającymi wyjście z zadłużenia, poza postępowaniem upadłościowym, są postępowanie restrukturyzacyjne lub przygotowana likwidacja. Celem
postępowania restrukturyzacyjnego jest zwłaszcza oddłużenie przedsiębiorcy i umożliwienie mu dalszego prowadzenia działalności gospodarczej.

Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością, w jednym z czterech trybów:

• postępowanie o zatwierdzenie układu,
• przyspieszone postępowanie układowe,
• postępowanie układowe,
• postępowanie sanacyjne.

Restrukturyzacja – o ile jest możliwa – jest rozwiązaniem korzystnym dla tych przedsiębiorców, którzy chcą spłacić wierzycieli, zachować przedsiębiorstwo i w dalszym ciągu je prowadzić. Należy jednak pamiętać, że samo złożenie wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub wniosku o zatwierdzenie układu nie zwalnia z obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli wystąpiły ku temu przesłanki.

Dodatkowym rozwiązaniem, poza postępowaniem restrukturyzacyjnym i upadłościowym, na które warto zwrócić uwagę, jest instytucja zwana przygotowaną likwidacją. W postępowaniu o ogłoszenie upadłości uczestnik postępowania może złożyć wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika lub jego zorganizowanej części, lub składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa na rzecz wskazanego nabywcy.
Nabywca przedsiębiorstwa upadłego albo zorganizowanej jego części w ramach przygotowanej likwidacji nabywa je w stanie wolnym od zobowiązań poprzedniego właściciela przedsiębiorstwa oraz bez obciążeń ustanowionych na przedmiocie stanowiącym przedmiot nabycia. Korzyściami płynącymi z tego rozwiązania jest oddłużenie przedsiębiorstwa, szybkość postępowania, obniżenie kosztów postępowania oraz możliwość dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa przez jego nabywcę.

Podsumowanie

Z prowadzeniem działalności gospodarczej zawsze wiąże się ryzyko wystąpienia problemów finansowych. Aktualna sytuacja gospodarcza wywołana epidemią nie ułatwia prowadzenia biznesu. Od szczegółowej analizy i oceny sytuacji finansowej, biznesowej i prawnej danego podmiotu zależy podjęcie decyzji, które rozwiązanie w danej sytuacji jest najkorzystniejsze. Problemy z płynnością finansową mogą spotkać każdego – ważne, aby we właściwym momencie zareagować i podjąć odpowiednie działanie.

Klaudyna Jarzec-Koślacz – radca prawny, wspólnik w JKM Kancelaria Radców Prawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w prawie nieruchomości, kosmetycznym i administracyjnym. Udziela porad prawnych ds. nieruchomości, doradza przedsiębiorcom w bieżącej obsłudze prawnej, w tym przedsiębiorcom w upadłości
Emilia Miśkiewicz – radca prawny wspólnik w JKM Kancelaria Radców Prawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w obsłudze korporacyjnej, postępowaniach sądowych, w windykacji należności i postępowaniu egzekucyjnym