Podstawę prawną ogłoszenia upadłości stanowi ustawa z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (tekst jednolity Dz.U. 2020, poz. 1228; dalej „Ustawa”). Przepisy Ustawy stosuje się m.in. do przedsiębiorców w rozumieniu Kodeksu cywilnego, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, wspólników spółki partnerskiej.

Przesłanki ogłoszenia niewypłacalności

Zgodnie z zasadą wynikającą z art. 10 Ustawy upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnik jest niewypłacalny, jeśli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Chodzi o stan, w którym dłużnik w danym momencie nie tylko nie jest w stanie spłacić swoich wymagalnych długów, ale też nic nie wskazuje, aby stan ten miał się zmienić.

Wymagalnymi zobowiązaniami pieniężnymi są zobowiązania, których termin zapłaty już minął. Charakter zobowiązań nie ma znaczenia. Niewypłacalność może dotyczyć zobowiązań prywatnoprawnych, czyli na rzecz kontrahentów, jak i publicznoprawnych, czyli na rzecz urzędu skarbowego, czy zakładu ubezpieczeń społecznych. Analizując sytuację dłużnika, należy wziąć pod uwagę sytuację wewnętrzną, jak utrata kluczowego klienta, jak też sytuację zewnętrzną, czyli kryzys w branży, a w obecnej chwili rodzaj branży, której obostrzenia dotykają najbardziej, tj. kluby fitness czy branża weselna.

Warto nadmienić, iż przesłanki do ogłoszenia upadłości nie stanowi uchylanie się od regulowania zobowiązań niepieniężnych. Przyjmuje się też, że istnieć musi co najmniej dwóch niezaspokojonych wierzycieli. Przepisy Ustawy nie odnoszą się do sytuacji, gdy istnieje tylko jeden wierzyciel.

W celu uniknięcia niewypłacalności przedsiębiorcy winni stale monitorować sytuację finansową prowadzanej działalności gospodarczej oraz dbać o terminowe regulowanie zobowiązań. Niemniej jednak określenie stanu niewypłacalności i daty jej powstania nie zawsze jest proste, tym bardziej w zderzeniu ze stanem epidemii. Dlatego w Ustawie przewidziane zostały domniemania. Domniemania te są wzruszalne. Możliwe jest przeprowadzenie dowodu przeciwnego i wykazanie, że choć zaistniały okoliczności wskazane w domniemaniu, to dłużnik jednak jest wypłacalny, a brak wykonywania zobowiązań ma charakter przejściowy.

Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeśli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.
Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.

Do majątku nie wlicza się składników niewchodzących w skład masy upadłości, tj. np. w leasingu, wynajmowanych lub wydzierżawianych, a do zobowiązań pieniężnych nie wlicza się zobowiązań przyszłych, w tym zobowiązań pod warunkiem zawieszającym i zobowiązań wobec wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, o których mowa w art. 342 ust. 1 pkt 4 Ustawy.

Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeśli zgodnie z bilansem jego zobowiązania (z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych) przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Jednak domniemań tych nie stosuje się do spółek osobowych określonych w kodeksie spółek handlowych, w których co najmniej jednym wspólnikiem odpowiadającym za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem jest osoba fizyczna, np. spółki komandytowej, w której komplementariuszem jest osoba fizyczna.

Kto może, a kto musi złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości

Postępowanie upadłościowe jest inicjowane poprzez złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości do właściwego sądu rejonowego. Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli osobistych.

Mogą go zgłosić również:

• w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej – każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki,
• w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami,
• w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego – także organ założycielski,
• w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa – także pełnomocnik Rządu, państwowa osoba prawna, organ lub inna jednostka uprawniona do wykonywania praw z akcji, lub udziałów należących do Skarbu Państwa,
• w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej będących w stanie likwidacji – każdy z likwidatorów,
• w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego – kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,
• w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100.000 euro – organ udzielający pomocy,
• w stosunku do dłużnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego – zarządca ustanowiony w tym postępowaniu.

Dłużnik jest zobowiązany, nie później niż w ciągu 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeśli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

Zagadnienie terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości zostało szczegółowo omówione w kwietniowym wydaniu Gazety MSP, w artykule pt. „Czekając na falę upadłości”.

Odpowiedzialność za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie

Jeśli wniosek o ogłoszenie upadłości nie zostanie złożony w terminie, osoby zobowiązane do jego złożenia poniosą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie, chyba że nie ponoszą winy. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, w szczególności, gdy wykażą, iż w terminie na złożenie wniosku o upadłość otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

W razie dochodzenia odszkodowania przez wierzyciela niewypłacalnego dłużnika domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika. Osoby te nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeśli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.

W praktyce złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości ma olbrzymie znaczenie dla członków zarządu spółek z o.o. i akcyjnych. Członkowie zarządu, którzy zaniechali złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, powinni liczyć się z konsekwencjami w postaci odpowiedzialności za zobowiązania spółki swoim prywatnym majątkiem. W stosunku do nich może być orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na okres od roku do dziesięciu lat. Członkowie zarządu powinni też liczyć się z odpowiedzialnością karną i podatkową za zaległości podatkowe spółki oraz odpowiedzialnością z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

Klaudyna Jarzec-Koślacz – radca prawny, wspólnik w JKM Kancelaria Radców Prawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w prawie nieruchomości, kosmetycznym i  administracyjnym. Doradza przedsiębiorcom w bieżącej obsłudze prawnej, w tym przedsiębiorcom w upadłości
Emilia Miśkiewicz – radca prawny wspólnik w JKM Kancelaria Radców Prawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w obsłudze korporacyjnej, postępowaniach sądowych, w windykacji należności i postępowaniu egzekucyjnym