Jednoosobowa działalność gospodarcza jest w Polsce jedną z najpopularniejszych form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Zgodnie z danymi zwartymi na stronie www.gov.pl w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG) jest zarejestrowanych około 230 tys. osób, które rozpoczęły działalność na początku lat 90.
i mają obecnie ponad 65 lat.
To właśnie z myślą o takich osobach została uchwalona ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Ustawa weszła w życie z dniem 25 listopada 2018 r. i od tej daty przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą może wskazać i zgłosić w CEIDG tzw. zarządcę sukcesyjnego, który po jego śmierci będzie prowadził sprawy jego firmy do momentu ustalenia spadkobierców.
Czym jest zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny to rozwiązanie tymczasowe na wypadek śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, polegające na przekazaniu prowadzenia firmy ustanowionemu przez zmarłego przedsiębiorcę zarządcy sukcesyjnemu do czasu ustalenia spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy, dzięki czemu zmarły przedsiębiorca nie podlega wykreśleniu z CEiDG, a jego przedsiębiorstwo trwa nadal. Dzięki czemu pracownicy nie stracą pracy, a firma zachowa: NIP, dostęp do kont bankowych, kontrakty, koncesje i zezwolenia (poza wyjątkami przewidzianymi przepisami prawa).
Zarządcą sukcesyjnym może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, wobec której nie został orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Co oznacza, że zarządcą sukcesyjnym, może być nie tylko np. małżonek zmarłego lub osoba z najbliższej rodziny, ale także osoba niespokrewniona z przedsiębiorcą.
Oczywiście wybór takiej osoby powinien być przemyślany. Warto do tej funkcji wybrać odpowiednią osobę – dla przykładu odpowiednim kandydatem na zarządcę sukcesyjnego będzie osoba rozeznana w sprawach prowadzenia przedsiębiorstwa, która najpełniej zabezpieczy interesy i zapewni dalszą organizację firmy.
Kiedy i kto można ustanowić zarządcę sukcesyjnego?
Zarządcę sukcesyjnego przedsiębiorca może ustanowić w każdym czasie. W przypadku, gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, to po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego może powołać:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
- zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Co ważne, zawieszenie działalności gospodarczej nie stanowi przeszkody do ustanowienia zarządu sukcesyjnego, ale ogłoszona upadłość przedsiębiorcy już tak.
W jaki sposób ustanowić zarządcę sukcesyjnego?
Przedsiębiorca może powołać tylko jednego zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że wskaże określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Wniosek o ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przedsiębiorca może złożyć elektronicznie za pośrednictwem urzędowego formularza CEIDG-ZS lub w wybranym urzędzie gminy. Wniosek o ustanowienie zarządcy sukcesyjnego jest wolny od opłat.Do wniosku należy dołączyć oświadczenie przedsiębiorcy o powołaniu zarządcy sukcesyjnego i zgodę osoby, która ma objąć funkcję zarządcy sukcesyjnego.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności, ale tylko, gdy wniosek jest składany w urzędzie gminy. Składając wniosek elektronicznie przez CEiDG, należy złożyć oświadczenie o wyrażeniu zgody, na objęcie funkcji zarządcy sukcesyjnego przez osobę, którą chcemy ustanowić zarządcą sukcesyjnym. Ustanowiony zarządca sukcesyjny jest widoczny w CEiDG z poziomu wyszukiwarki.
Od kiedy zarządca może pełnić swoje obowiązki i jak długo?
Zarządca sukcesyjny zaczyna pełnić swoje obowiązki z chwilą śmierci przedsiębiorcy i sprawuje je do czasu ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy. W praktyce oznacza to, iż zarząd sukcesyjny może trwać przez dwa lata, liczone od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych przyczyn sąd może wydłużyć ten okres do pięciu lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Czy zarządcy sukcesyjnemu przysługuje wynagrodzenie za pełnienie tej funkcji?
Ustawa precyzuje, że w tym zakresie zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego o zleceniu. Co oznacza, że jeżeli nie określono wysokości wynagrodzenia, to zarządcy sukcesyjnemu będzie przysługiwało wynagrodzenie odpowiadające jego nakładowi pracy.
Kto i kiedy może odwołać zarządcę sukcesyjnego?
Przedsiębiorca może odwołać zarządcę sukcesyjnego w każdej chwili. W tej sytuacji przedsiębiorca musi jedynie złożyć zarządcy sukcesyjnemu oświadczenie o jego odwołaniu. Zarządca sukcesyjny również może złożyć przedsiębiorcy rezygnację z pełnienia funkcji.
W obu przypadkach przedsiębiorca obowiązany jest dokonać zgłoszenia zmian do CEIDG najpóźniej następnego dnia roboczego.
Czy zarządca sukcesyjny jest odpowiedzialny za podejmowane działania?
Jak wskazuje ww. ustawa, zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki za zmarłego przedsiębiorcę, a zatem można by powiedzieć, że niejako wstępuje w sytuację prawną zmarłego przedsiębiorcy.
Zarządca sukcesyjny co do zasady nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Zarządca sukcesyjny ponosi jednak odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania powierzonych mu obowiązków.
Jakie korzyści wynikają z ustanowienia zarządu sukcesyjnego?
Zasadniczym celem wprowadzenia do polskiego porządku prawnego ww. ustawy było zapewnienie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa prowadzonego w formie jedno-osobowej działalności po śmierci właściciela. Zdarzają się sytuacje, że spadkobiercy niekoniecznie mają wiedzę o śmierci przedsiębiorcy czy doświadczenie w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa.
Zarządca sukcesyjny ustanowiony jeszcze za życia przedsiębiorcy – to możliwość utrzymania ciągłości prowadzenia przedsiębiorstwa do czasu ustalenia spadkobierców przedsiębiorcy. Dzięki powołaniu zarządcy sukcesyjnego do dnia ustalenia spadkobierców przedsiębiorcy, firma będzie mogła być prowadzona, a to z kolei pozwoli na zachowanie zawartych umów, uzyskanych koncesji czy zezwoleń (poza wyjątkami przewidzianymi przepisami prawa), utrzymaniu
dotychczasowego zatrudnienia, uniknięcie zadłużenia.
Jak zatem widać, zarządca sukcesyjny pełni bardzo istotną rolą po śmierci przedsiębiorcy, dlatego jeszcze za życia warto go ustanowić. Dzięki jego pracy firma zmarłego przedsiębiorcy zostanie utrzymana i płynnie przejdzie w ręce spadkobierców przedsiębiorcy.
