„Umowa o pracę jest zawarta dla pozoru i nie może w związku z tym stanowić tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy,
a osoba określona jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli gdy strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy” – tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 2019 r. (I UK 44/18).
Pozorność ubezpieczenia
Mając na uwadze powyższe stanowisko Sądu Najwyższego oraz art. 83 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny w celu ustalenia pozorności zatrudnienia muszą zostać spełnione następujące przesłanki:
- oświadczenie woli musi zostać złożone dla pozoru,
- oświadczenie woli musi być złożone drugiej osobie,
- adresat oświadczenia woli mając świadomość pozorności oświadczenia, zgadza się na zawarcie umowy dla pozoru.
Cechą czynności pozornej jest brak zamiaru wywołania przez strony dokonujące takiej czynności – skutków prawnych, jakie prawo łączy z treścią złożonego oświadczenia. Powstaje zatem sprzeczność między złożonymi oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli dochodzi do upozorowania przez strony na zewnątrz i wytworzenia przeświadczenia dla określonego kręgu odbiorców, nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została przez strony skutecznie dokonana.
Na co ZUS zwraca uwagę
Analiza orzecznictwa wskazuje, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) ustalając pozorność zatrudnienia pracownika, zwraca szczególną uwagę na:
- zatrudnienie na podstawie umowy o pracę członka rodziny – choć zatrudnienie tego rodzaju samo przez się nie oznacza jeszcze fikcyjnego zatrudnienia „Praca u matki nawet w czasie ciąży, a następnie szybkie pójście na zwolnienie same przez się nie dyskwalifikują takiego zatrudnienia” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2004 r.,
II UK 365/03,
- zły stan zdrowia pracownika istniejący w chwili zawarcia umowy o pracę – „Umowa o pracę zawarta bez określenia rodzaju pracy, jaka ma być w jej ramach świadczona, oraz w sytuacji, gdy strony od początku wiedziały, że pracownik ze względu na stan swojego zdrowia, oraz ze względu na brak odpowiedniej ilości zamówień nie będzie w stanie wywiązać się z obowiązków pracowniczych, jako pozorna jest nieważna (art. 83 KC)” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2000 r., II UKN 359/99,
- zatrudnienie na podstawie umowy o pracę kobiety w ciąży – „Sam fakt zawarcia umowy o pracę przez kobietę w ciąży w celu uzyskania nawet w niedalekiej przyszłości świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie świadczy ani o zamiarze obejścia prawa, ani o naruszeniu zasad współżycia społecznego. Fakt pozostawania w ciąży w kontekście pozorności umowy może mieć znaczenie jedynie wtedy, gdyby ciąża w momencie zawarcia umowy o pracę w sposób oczywisty wykluczałaby możliwość świadczenia pracy przez pracownicę” – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 lutego 2016 r. III AUa 859/15),
- zatrudnienie osoby, której brakuje okresu zatrudnienia do otrzymania np. świadczenia emerytalnego – „Umowa o pracę zawarta wyłącznie w celu nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest pozorna (art. 83 k.c.), nie można natomiast przyjmować pozorności zawarcia umowy o pracę w sytuacji, kiedy umowa ta faktycznie była realizowana” – wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 21 stycznia 2005 r., V U 3919/04.
Umowa zawarta dla pozoru jest nieważna. Podleganie ubezpieczeniu społecznemu wynika z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia umowy o pracę. Zwracam uwagę, że dokument w postaci umowy o pracę nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go, jako strony umowy, faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie – tak uznał m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 października 2007 r. (II UK 56/07) dlatego też ZUS podważa istniejące i funkcjonujące stosunki pracy, zarzucając fikcyjność zatrudnienia.
koniec_str_1#
Pozorność umowy o pracę, gdy praca jest wykonywana?
Umowa o pracę zawarta nawet z ww. osobami nie będzie umową pozorną, gdy pracownik faktycznie świadczy pracę na rzecz pracodawcy, tzn. wywiązuje się z obowiązków pracowniczych określonych umową o pracę pod kierownictwem pracodawcy w czasie i miejscu oznaczonym przez pracodawcę. W takim przypadku dochodzi do powstania stosunku pracy w myśl art. 22 § 1 Kodeksu pracy.
Dla przypomnienia – zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.
W takim przypadku nie ma nawet znaczenia, że głównym celem zawarcia takiej umowy o pracę, było objęcie pracownika ubezpieczeniem społecznym, bo jak czytamy w wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z 21 stycznia 2005 r., V U 3919/04 „Umowa o pracę zawarta wyłącznie w celu nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest pozorna (art. 83 k.c.), nie można natomiast przyjmować pozorności zawarcia umowy o pracę w sytuacji, kiedy umowa ta faktycznie była realizowana”.
Oznacza to, że umowa nie jest pozorna, gdy jest faktycznie realizowana, pomimo iż została zawarta przede wszystkim w celu objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 10 lutego 2006 r., I UK 186/05 – „Skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę”.
Podsumowując, nie ma pozornej umowy o pracę, gdy praca jest faktycznie świadczona przez pracownika na rzecz pracodawcy, albowiem w takim przypadku nie można stwierdzić pozorności czynności prawnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2017 r. (I UK 252/16).
Umowa o pracę uznana przez ZUS za pozorną – co robić?
W przypadku, gdy ZUS wyda decyzję stwierdzającą, że pracownik nie podlega obowiązkowo np. ubezpieczeniom/u emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu właśnie z uwagi na fakt, że zdaniem ZUS-u zatrudnienie pracownika było pozorne, pracownik może odwołać się do sądu okręgowego, wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję.
Odwołanie do ww. sądu należy wnieść na piśmie w terminie jednego miesiąca od dnia otrzymania takiej decyzji za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS-u, która wydała decyzję lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. Odwołanie nie podlega opłacie, zatem warto nie poddawać się po otrzymaniu takiej decyzji i wnieść odwołanie, jeżeli strony dysponują dowodami na to, że praca była faktycznie wykonywana. ZUS po otrzymaniu odwołania od decyzji może przeprowadzić ponowną analizę sprawy i zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję, zanim przekaże sprawę do sądu.
Zgodnie bowiem z art. 83 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli ZUS uzna odwołanie za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję niezwłocznie, nie później niż
w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania. Z praktyki wiem, że są to sytuacje jak najbardziej możliwe i warto z nich korzystać.
W przypadku, gdy ZUS uwzględni odwołanie pracownika, nie nadaje mu dalszego biegu, tzn. nie skieruje sprawy do sądu. Jeżeli jednak odwołanie nie zostanie w całości lub w części uwzględnione, ZUS przekaże je, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania do sądu wraz z uzasadnieniem.
Na skutek złożenia odwołania decyzja ZUS nie staje się prawomocna, a pracownik zyskuje możliwość wykazania w toczącym się przed sądem procesie, że umowa o pracę nie była pozorna, wbrew temu, co twierdzi ZUS. Do odwołania koniecznie należy załączyć wszystkie posiadane dowody z dokumentów potwierdzające, że zawarta umowa o pracę była faktycznie realizowana (np. korespondencję pomiędzy pracownikiem a pracodawcą czy między pracownikiem a kontrahentami pracodawcy), a także powołać świadków mogących potwierdzić, że pracownik faktycznie świadczył pracę na rzecz pracodawcy.
Należy podkreślić, że pracownik, który odwoła się do decyzji ZUS, nadal pozostaje w stosunku pracy, tzn. jest pracownikiem, zatem powinien przychodzić do pracy i świadczyć pracę na rzecz pracodawcy, zgodnie z zawartą umową o pracę. W przypadku natomiast gdy sąd utrzyma w mocy decyzję ZUS, nie będzie konieczności rozwiązywania umowy o pracę, gdyż z mocy prawa taka umowa o pracę będzie nieważna.
