Polskiej gospodarce grozi głęboki kryzys, który przede wszystkim dotknie mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa (MM¦P). Wprowadzono już część rozwiązań wspierających firmy. Zapowiadane są kolejne wersje tarczy antykryzysowej. Jednak w przyjętych i planowanych do tej pory rozwiązaniach pojawiały się poważne luki, zmiany w ostatniej chwili i tak skonstruowane wymagania, że wiele przedsiębiorstw może uzyskać tylko bardzo ograniczoną pomoc lub będzie jej pozbawione.

Wielu ekonomistów oraz organizacje przedsiębiorców wskazują, że już wdrożone oraz planowane rozwiązania są niewystarczające i potrzebne jest rozszerzenie programów, zarówno pod względem objętych nimi podmiotów, jak i zakresu zaangażowanych środków. Część wskazuje na konieczność znacznie szybszego odmrażanie gospodarki.

Odmrażanie gospodarki

Kierownictwo Komunistycznej Partii Chin, które poprzez swoje zaniedbania, ukrywanie i fałszowanie informacji ponosi znaczną część odpowiedzialność za rozprzestrzenienie się wirusa i jego globalne skutki, spóźniło się podjęciem odpowiednich działań. Dopiero w końcu stycznia i na początku lutego, po tym, gdy musiano już ujawnić prawdziwą skalę zagrożenia, rząd drastycznie ograniczył w większości prowincji działalność gospodarczą, przepływ towarów i osób i w praktyce zamroził w nich gospodarkę.

Chińskie władze doskonale jednak zdają sobie sprawę, że utrzymanie poważnych ograniczeń przez dłuższy czas mogłoby prowadzić do zapaści gospodarczej, dlatego też już w drugiej połowie lutego rozpoczęły stopniowe wycofywanie ograniczeń połączone z jednoczesnym wprowadzaniem pakietu wsparcia dla przedsiębiorstw.

Odmrażanie gospodarki w pierwszej kolejności objęło sektor produkcyjny i transportowy, o czym pisałem w poprzednim numerze Gazety M¦P. W sektorze usług pracę wznowiło szacunkowo ponad 70 proc. przedsiębiorstw, jednak wiele z nich dalekie jest od pracy na takim obłożeniu, jak miało to miejsce przed epidemią.

Sytuacja różni się pomiędzy poszczególnymi prowincjami, ale generalnie od połowy marca widoczny jest wzrost otwarć restauracji, z których większość już działa. W miarę normalnie funkcjonują usługi dla ludności i hotele. Wciąż zamrożona jest część przemysłu rozrywkowego, jak np. kina, które po krótkim okresie otwarcia zostały ponownie zamknięte, odżywa natomiast branża turystyczna.

Główne obszary działań

Dotychczasowe działania Pekinu na rzecz ratowania gospodarki były dość ostrożne i skoncentrowane zostały przede wszystkim na dwóch obszarach: jak najszybszym wznowieniu działalności gospodarczej przez możliwie najszerszy krąg przedsiębiorstw oraz udzieleniu firmom wsparcia, które pozwoliłoby przetrwać najtrudniejszy okres oraz utrzymać zatrudnienie. Wsparciem dla działań w tych dwóch obszarach była polityka monetarna. Znaczna część działań oraz środków została ukierunkowana na pomoc przedsiębiorstwom z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw.

Otwieranie sektora usług nie okazało się proste. Z jednej strony władze na różnych szczeblach administracji naciskały na szybkie wznowienie działalności i ograniczały biurokrację. Z drugiej jednak strony w obawie przed nawrotem epidemii wprowadzały tak rozbudowane wymagania w zakresie ochrony epidemicznej, że wiele firm, szczególnie małych, nie było w stanie im sprostać i wolało pozostać zamknięte niż narazić się koszta związane z wprowadzeniem wymagań lub na kary w wypadku ich niedopełnienia.

Wsparcie M¦P

MM¦P w Chinach zatrudniają ok. 80 proc. ludności w miastach, stanowią ponad 99 proc. wszystkich przedsiębiorstw i generują ponad 60 proc. PKB. Podobnie jak ich polskie odpowiedniki są o wiele bardziej podatne na skutki kryzysu gospodarczego niż przedsiębiorstwa państwowe albo wielkie korporacje. Już w pierwszej tygodniach w ramach podjętych działań Pekin wdrożył środki, z których część byłą ukierunkowana na pomoc MM¦P.

Najważniejsze komponenty to:

1. Obowiązujące od lutego zwolnienie MM¦P na okres do maksymalnie pięciu miesięcy z obowiązku płacenia wnoszonych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia emerytalne, ubezpieczenie od utraty pracy i ubezpieczenie od wypadków przy pracy. Większe przedsiębiorstwa są zwolnione z połowy świadczeń na okres maksymalnie trzech miesięcy. Wartość tych trzech świadczeń to, zależnie od prowincji, wyliczana jest jako równowartość ok. 20 proc. wynagrodzenia. Przy czym znacznie szerszy krąg przedsiębiorstw jest objęty pełnymi zwolnieniami niż ma to miejsce w Polsce. Wprowadzono również możliwość renegocjowania przez pracodawców z pracownikami wysokości składek na fundusz mieszkaniowy.
2. Utrzymanie płynności w sektorze bankowym przez operacje otwartego rynku, specjalny mechanizm finansowania banków w średnim terminie, obniżanie stopy rezerw obowiązkowych. Powiązane to było z obniżeniem stóp oprocentowania, co obniżyło nieco koszty kredytowania oraz wydaniem wytycznych dla banków do zwiększenia udzielania przedsiębiorstwom z sektora MM¦P kredytów na preferencyjnych warunkach.
3. Wprowadzenie możliwości odroczenia na okres sześciu miesięcy spłat kredytów lub odsetek od kredytów z jednoczesnym zamrożeniem klasyfikowania opóźnień w realizacji zobowiązań powstałych w czasie trwania kryzysu jako przeterminowane, lub niespłacone.
4. Ulgi oraz udogodnienia podatkowe jak np. wydłużenie terminu na zapłatę należności podatkowych, terminów składania deklaracji podatkowych, obniżenie wysokości VAT dla mikroprzedsiębiorstw w szczególnie dotkniętej epidemią prowincji Wuhan.

Słaby restart gospodarki

Dotychczasowe działania władz chińskich okazały się niewystarczające dla pełnej stabilizacji gospodarki, ale odnotowano pewne sukcesy. Udało się do tej pory powstrzymać falę bankructw. W pierwszym kwartale zamknęło się około 460 tys. różnej wielkości chińskich firm. Ze względu na długotrwałość części postępowań likwidacyjnych ta liczba może wzrosnąć. W tym samym okresie powstało około 3,2 mln nowych firm, co, pomimo 29 proc. spadku rdr, wciąż jest znaczną liczbą w porównaniu do zamknięć.

System bankowy jak na razie ma zapewnioną płynność i przygotowane środki na preferencyjne linie kredytowe. Problem w tym, że przedsiębiorcy korzystają z nich w ograniczonym stopniu, gdyż warunki kredytowania dla części mogą być jeszcze nie wystarczająco korzystne. Część przedsiębiorców może również mieć wątpliwości, czy dalsze prowadzenie działalności ma sens, biorąc pod uwagę sytuację gospodarczą.

Wyniki gospodarcze za pierwszy kwartał były bardzo słabe, choć wiele z nich poprawiło się w marcu w porównaniu do miesięcy poprzedzających. W pierwszym kwartale PKB spadło o 6,8 proc. rdr. Zyski przedsiębiorstw produkcyjnych spadły w ciągu pierwszych dwóch miesięcy tego roku o ponad 38 proc. Sprzedaż detaliczna za okres styczeń-luty spadła o 20,5 proc. rdr, w marcu o 15,8 proc. Sprzedaż samochodów w marcu była niższa o ponad 40 proc. rdr. Inwestycje w środki trwałe były w styczniu – lutym niższe o 16,6 proc. rdr, choć w marcu już tylko 1,1 proc. rdr.
Oficjalne bezrobocie w marcu nieco spadło do poziomu 5,9 proc z 6,2 proc. Rzeczywiste bezrobocie jest prawdopodobnie znacznie wyższe.

W statystykach uwzględniona jest jedynie ludność miejska, nie uwzględniają one robotników zamiejscowych, wśród których ponad 70 mln pracuje w innej prowincji niż ma miejsce stałego zamieszkania, a prawie 100 mln w odległych miejscowościach w obrębie prowincji. Prawie połowa pracuje w sprzedaży, usługach dla ludności, branży hotelarskiej, restauracjach lub innych usługach. W tych branżach odbicie gospodarcze jest znacznie słabsze i wielu straciło dotychczasowe miejsca pracy, a co za tym idzie, dochody, co wpłynie niekorzystnie na konsumpcję.

Nowy plan antykryzysowy

Słabość odbicia gospodarczego i obawy o nasilenie się wpływu negatywnych czynników w postaci słabego popytu na chiński eksport oraz nie dosyć silnego odbicia konsumpcji krajowej sprawiły, że na przełomie marca i kwietnia kierownictwo KPCh przedstawiło nowy plan antykryzysowy, który ma być wdrożony w najbliższych miesiącach. Dla MM¦P szczególnie istotne są następujące planowane rozwiązania:

1. Przeznaczenie ponad 140 mld USD na preferencyjne kredyty dla MM¦P. Dystrybucję kredytów planuje się w znacznym zakresie powierzyć mniejszym lokalnym bankom, które są bliżej swoich klientów i które są skłonne do poniesienia ryzyka pożyczania mniejszym firmom. Duże państwowe banki preferują kredytowanie państwowych przedsiębiorstw, gdyż jest dość prawdopodobne, że nawet w wypadku bankructwa, ich zobowiązania przejmie na siebie państwo.
2. W celu zwiększenia płynności finansowej tychże lokalnych banków zaplanowano obniżenie obowiązującej stopy rezerw obowiązkowych, co ma uwolnić kolejne ponad 55 mld USD.
3. Ponad 43 mld USD przeznaczono na wsparcie emisji mikroobligacji, które byłyby wystawiane na potrzeby kredytowania pożyczek dla MM¦P.
4. Przeznaczono ponad 57 mld USD na gwarancje, jakich mają udzielać państwowe instytucje gwarancyjne na poczet zobowiązań zaciąganych przez małych i mikroprzedsiębiorców oraz gospodarstwa rolne.

Konsumpcja na bocznym torze

Planowane działania z pewnością wpłyną pozytywnie na gospodarkę, jednak biorąc pod uwagę skalę zagrożenia, mogą okazać się niewystarczające. Kierownictwo KPCh koncentruje się na wsparciu strony podażowej i zatrzymaniu wzrostu bezrobocia. Utrzymanie zatrudnienia oznacza utrzymanie dochodów przez pracowników, jednak nie będąc pewni przyszłości, wielu z nich zdecyduje się na ograniczenie konsumpcji i zwiększenie oszczędności.

Odbicie gospodarcze, szczególnie w sektorze usługowym, wymaga teraz wzrostu konsumpcji. Planowane przyspieszenie realizacji projektów infrastrukturalnych i podjęcie nowych przyczyni się do zwiększenia popytu na materiały i maszyny budowlane i w jakimś stopniu przełoży się na szerszą gospodarkę, ale sektor usług potrzebuje działań pobudzających szybko konsumpcję.
Rozwiązaniem, po które sięgają inne państwa jak Japonia czy USA, są bony towarowe.

W Chinach niektóre lokalne władze wdrożyły programy wydawania bonów, jednak jak na razie mają bardzo ograniczoną wartość, a sposób ich dystrybucji wyklucza znaczną część społeczeństwa. Niewiele wskazuje na to, że Pekin szybko zdecyduje się na powszechne wprowadzenie programu bonów, podobnie jak nie ma jeszcze planów szerokiego programu bezpośrednich gotówkowych transferów społecznych. Zwiększone do tej pory środki przeznaczono dla najuboższych gospodarstw domowych z planem rozszerzenia na osoby tracące zatrudnienie.

Przykład Chin pokazuje, że drastyczne ograniczenie działalności gospodarczej połączone z ostrożną polityką monetarną i ograniczoną ekspansywnością polityki fiskalnej w sytuacji kryzysowej może nie być wystarczające, by znormalizować sytuację gospodarczą i przywrócić ją na tory stabilnego wzrostu. Wydłużony proces odmrażania gospodarki lub zbyt wysokie wymagania nakładane na przedsiębiorstwa, które chcą wznowić działalność, pogłębia problemy.
Niewystarczające może być również skoncentrowanie się wyłącznie na stronie podażowej, zaniedbując instrumenty wsparcia konsumpcji, szczególnie te, które są ukierunkowane na pomoc w utrzymaniu się na rynku branż szczególnie dotkniętych kryzysem.
Najbliższe miesiące pokażą, czy instrumenty przygotowane w ramach nowego planu antykryzysowego okażą się wystarczające.

Autor jest analitykiem rynku chińskiego i konsultantem w Foray China