Aby lepiej zrozumieć kwestię autorskich praw majątkowych należy wyjść od podstaw, a więc ustalić, czym jest utwór.
Za utwór należy rozumieć każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Jak zostało już wyżej wspomniane, każdy utwór objęty jest prawami autorskimi.
W polskim systemie prawnym obowiązuje dualistyczny model praw autorskich, zgodnie z którym dzielą się one na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe.

Autorskie prawa osobiste i majątkowe

Autorskie prawa osobiste regulują kwestie dotyczące więzi duchowej twórcy z utworem. Są one niezbywalne, nie można się ich zrzec i są nieograniczone w czasie. Do praw osobistych należy zaliczyć m.in.: prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, czy nadzór nad sposobem korzystania z utworu.

Z punktu widzenia nabywcy autorskich praw majątkowych do utworu korzystne jest postanowienie mówiące o tym, że twórca nie będzie wykonywać autorskich praw osobistych do utworu lub ograniczenie tego prawa do podejmowania określonych czynności, np. do wykonywania ich tylko w zakresie prezentacji utworu w portfolio.

Natomiast autorskie prawa majątkowe są zbywalne, dziedziczne i wygasają co do zasady po upływie siedemdziesięciu lat. Autorskie prawa majątkowe jako zbywalne mogą być dziedziczone, ale mogą również podlegać obrotowi prawnemu w ramach umów o przeniesienie autorskich praw majątkowych, czy umów o korzystanie z utworu (licencji wyłącznej czy też niewyłącznej).

Przeniesienie praw autorskich

Dlatego też ważna jest relacja pomiędzy tzw. umowami B2B, które nie zawsze są sporządzane w formie pisemnej, z postanowieniami o przeniesieniu autorskich praw majątkowych czy też umowami licencji wyłącznej. Od formy umowy zależeć będzie bowiem skuteczność przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu bądź też udzielenie licencji wyłącznej.

Jeśli bowiem umowa zostanie zawarta w formie dokumentowej (np. w formie wymiany wiadomości e-mail), dojdzie jedynie do udzielenia licencji niewyłącznej. Kwestia ta jest o tyle ważna, że wiele umów B2B zawieranych jest za pośrednictwem wiadomości mailowych, które pozwalają jedynie na stwierdzenie, że twórca udzielił kontrahentowi licencji niewyłącznej do korzystania z utworu.

Dlatego ważne jest, aby zawierając w tzw. umowie B2B klauzule dotyczące regulacji autorskich praw majątkowych zwrócić również uwagę na kwestie dotyczące wynagrodzenia, pól eksploatacji, praw zależnych czy też zobowiązań twórców do innych świadczeń mających powstać w przyszłości.

Pola eksploatacji

Skuteczność przeniesienia autorskich praw majątkowych czy też udzielenia licencji wyłącznej zależeć będzie od określenia w umowie pól eksploatacji, czyli sposobu korzystania z dzieła. Przykładowy katalog pól eksploatacji znajdziemy w ustawie (np. utrwalanie i zwielokrotnianie utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, czy też obrót oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy). Nie jest on jednak katalogiem zamkniętym i co jakiś czas pojawiają się nowe pola eksploatacji.

Popularnym rozwiązaniem jest zawieranie postanowień, zgodnie z którymi przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje na wszystkich dotychczas znanych polach eksploatacji z wyszczególnieniem przykładowych pól eksploatacji, co jest jednak postanowieniem częściowo bezskutecznym, bowiem do przeniesienia autorskich praw majątkowych dojdzie wyłącznie na tych polach wyraźnie wskazanych w treści umowy.

Ważną kwestią jest to, że nie można przenieść praw do utworu na polach jeszcze nieznanych. Oznacza to, że w umowie należy uregulować kwestię przeniesienia praw do utworu w przypadku powstania w przyszłości nowych pól eksploatacji.

Wynagrodzenie

Jeśli z umowy nie wynika, że przeniesienie lub licencja są nieodpłatne, nabywcy należne jest wynagrodzenie. Jeśli nie określono jego wysokości, należne jest wynagrodzenie w wysokości odzwierciedlającej zakres udzielonego prawa oraz korzyści wynikające z korzystania z utworu. Ważne jest dookreślenie czy wynagrodzenie przewidziane umową, obejmuje wszystkie pola eksploatacji wymienione w umowie, czy też niektóre z nich.

Jeśli umowa przewiduje, że twórca w przypadku powstania nowych pól eksploatacji przeniesie na nabywcę prawa do utworu na nowych polach, to również należy dookreślić czy wynagrodzenie dotychczas uiszczone obejmuje te pola, czy też przeniesienie na nowych polach będzie wiązało się z koniecznością uiszczenia dodatkowego wynagrodzenia oraz, czy wynagrodzenie to przewidziane jest dla wszystkich nowopowstałych pól eksploatacji, czy też dla każdego z nich z osobna. Istotne jest to, że w przypadku, gdy w przyszłości okaże się, iż uiszczone nabywcy wynagrodzenie jest rażąco nieproporcjonalne do korzyści osiąganych przez nabywcę, twórca może wystąpić o stosowne podwyższenie wysokości wynagrodzenia na drodze sądowej.

Przeniesienie praw autorskich do wszelkich utworów

Wiele kontrowersji powstaje na gruncie postanowień, zgodnie z którymi strony postanawiają, że twórca przenosi na nabywcę wszelkie autorskie prawa majątkowe do wszelkich utworów mogących powstać w przyszłości. Ogólna zasada prawa autorskiego stanowi bowiem, że „nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości”. Jednakże przyjmuje się tu, że nieważne są postanowienia, które dotyczą całego przyszłego dorobku twórczego danego autora. Zasada ta ma na celu chronienie twórcy przez nieograniczonym w czasie przenoszeniem praw autorskich.

Ważne jest tu każdorazowe ocenienie danej klauzuli, w szczególności czy dana umowa przewiduje możliwość jej wypowiedzenia przez twórcę. O ile jest zasadą możliwość wypowiadania umów zawartych na czas nieoznaczony, to problematyczne będzie już ocenienie umowy zawartej na czas oznaczony, np. kilkudziesięciu lat. O ile taka umowa nie ogranicza twórcy w jej zakończeniu, to postanowienie takie będzie ważne.

Dalsze wątpliwości nasuwają się przy analizie, czym są „wszystkie utwory danego rodzaju”. Wydaje się, że każdorazowo takie ograniczenie będzie analizowane indywidualnie, możliwe, że z uwzględnieniem dotychczasowej działalności twórcy. Natomiast należy w tym zakresie wykluczyć możliwość przeniesienia autorskich praw majątkowych powstałych w sytuacji namalowania przez twórcę obrazu, gdy umowa B2B dotyczy dzieł powstałych przy tworzeniu programów komputerowych.

Prawo zależne do utworu

Nabywca autorskich praw majątkowych powinien również pamiętać o tym, aby zapewnić sobie uprawnienie do wykonywania praw zależnych do utworu. Prawo zależne do utworu to prawo do korzystania i rozporządzania opracowaniem, za które należy rozumieć tłumaczenie, przeróbkę czy adaptację utworu pierwotnego przez osobę trzecią.

Jeśli więc utwór ma być przerabiany przez nabywcę, a następnie ma z niego korzystać, konieczne jest postanowienie, które da mu uprawnienie do korzystania i rozporządzania opracowaniem. Na stworzenie samego opracowania zgody nabywca nie potrzebuje, ale nie będzie mógł z tego prawa korzystać. Oczywiście również w tym przypadku strony mogą umówić się na dodatkowe wynagrodzenie z tytułu udzielenia praw zależnych.

Należy więc wskazać, że kwestia regulacji praw autorskich jest bardzo złożona, a nie wszystkie unormowania są jasne. Brak świadomości prawnej może więc w przyszłości w istotny sposób wpłynąć na działalność nie tylko twórcy, ale i nabywcy. Najczęściej spory pojawiają się, gdy utwór zaczyna być rozpoznawalny i generować zyski, a strony zaczynają na nowo analizować postanowienia zawartej umowy.

Autorka: adwokat, Kolmers Legal