Nikt z nas nie ma wpływu na to kiedy umrze, jedyne co jednak możemy zaplanować to sposób rozwiązania zagadnień finansowych po naszej śmierci aby utrzymać majątkowy status quo a firma, która jest często dziełem życia, przetrwała i mogła rozwijać się bezpiecznie dalej pod rządami pozostałych udziałowców.

Najlepszym rozwiązaniem jest tzw. ubezpieczenie krzyżowe. Najczęściej oparte na wzajemnym terminowym ubezpieczeniu na życie wszystkich wspólników.
Celem jest zapewnienie środków na spłatę spadkobierców poprzez wykup udziałów dzięki świadczeniu z polisy. Wystawia się zawczasu dwie lub więcej polis ubezpieczeniowych, które swoją ochroną obejmują wzajemnie wspólników.

Ci zaś w sposób krzyżowy stają się ubezpieczonymi i uposażonymi. Szczegółowe procedowanie zależy zarówno od rodzaju spółki, jak i wyboru wspólników. Poprzez to uposażeni mogą być nie tylko wspólnicy, ale również sama spółka. Ponadto oprócz zawarcia odpowiednich polis wymagane są zmiany w umowie spółki regulujące spłatę spadkobierców poprzez wypłatę świadczenia z polisy.

Spółka cywilna

Spółka cywilna w przypadku śmierci jednego ze wspólników może ulec likwidacji, a spadkobiercy stają się odpowiedzialni za zobowiązania oraz długi spadkowe zmarłego. Zagrożeniem jest konieczność natychmiastowej spłat zobowiązań kredytowych i innych zaciągniętych przez spółkę, bo instytucje finansowe zwykle dają sobie możliwość zażądania spłaty zobowiązań w razie śmierci wspólnika.

Udziały w spółce mogą podlegać dziedziczeniu, i to niesie ze sobą spore ryzyko, że miejsce po zmarłym wspólniku zajmą osoby nie znające branży, specyfiki firmy lub po prostu nie posiadające odpowiednich kwalifikacji. Oczywiście jeśli w umowie spółki znajdą się odpowiednie zapisy, to istnieje zawsze szansa spłaty spadkobierców wspólnika, trzeba jednak zawczasu zabezpieczyć na to odpowiednie zasoby finansowe.

Poważnym zagrożeniem operacyjnej działalności jest sytuacja gdy udziały dziedziczy małoletni spadkobierca, majątek spółki zostaje zablokowany do czasu wykonania spisu z inwentarza , a decyzje w spółce w licznych przypadkach będą wymagać zgody Sądu Rodzinnego. Zmiana współwłaściciela spółki to zmiany w dokumentach spółki, w tym zmiana numeru NIP co powoduje zablokowanie m. in. upoważnień czy kont bankowych.

Spółka jawna

Dla spółki jawnej śmierć wspólnika będzie oznaczać likwidację, gdyż nie ma możliwości dziedziczenia udziałów (poza nielicznymi wyjątkami). W związku z powyższym niezbędne będzie otwarcie likwidacji spółki i spłata pozostałości spadkobiercom zmarłego wspólnika. Do czasu uporządkowania spraw dotyczących kwestii wyceny majątku w firmie, zablokowane zostają kredyty i płatności. Majątek spółki może zostać zablokowany do czasy wyjaśnienia spraw spadkowych jeśli spadkobierca jest małoletni.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Udziały spółki z o.o. dziedziczą ustawowi spadkobiercy zmarłego wspólnika, którzy nie muszą być przygotowani ani do pełnienia funkcji operacyjnych ani nadzorczych w spółce. Dlatego należy temu zapobiec konstruując odpowiednie zapisy w umowie spółki i wypłacając spadkobiercom odpowiedni ekwiwalent za udziały.

Suma ubezpieczenia i zakres ryzyka

Suma ubezpieczenia przypadającego na każdego ze wspólników powinna być wyrażona kwotą wartości udziałów przypadająca na każdego z nich. Innymi słowy suma ubezpieczenia powinna być zbliżona do kwoty, którą trzeba by przeznaczyć na spłatę spadkobierców. A zatem nie może być niższa niż wysokość wkładu wniesionego przez wspólnika i jego udział w zyskach. Kwotę tę oblicza się na podstawie oszacowania wartości spółki.

Zakres najtańszego ubezpieczenia na ogół obejmuje śmierć ubezpieczonego. Jednak wedle oczekiwań wspólników za dodatkową składkę może być rozszerzone o dodatkowe ryzyka, takie jak inwalidztwo czy zgon ubezpieczonego w nieszczęśliwym wypadku, pobyt w szpitalu i operacje ubezpieczonego, jak również wystąpienie poważnego zachorowania.

Podatki

¦wiadczenie odszkodowawcze wypłacane przez ubezpieczyciela w razie śmierci wspólnika jest wolne od podatku. Pozwala spłacić udziały po dostarczeniu niezbędnej dokumentacji ubezpieczycielowi (wniosek o wypłatę, aktu zgon, kartę zgonu) po zmarłym, w ciągu najdalej 30 dni od zgonu. Jest to znacznie szybciej niż przeprowadzenie procesu spadkowego i jednocześnie zapewnia środki finansowe na pokrycie podatku spadkowego przez spadkobierców.

Czy sama polisa wystarczy?

Oprócz polis wspólnicy powinni tak dostosować umowę spółki by dokładnie określić kształt firmy po śmierci jednego z nich oraz warunki spłaty spadkobierców. Umowa spółki powinna określać prawo wstąpienia spadkobierców zmarłego do spółki (w przypadku spółki cywilnej), lub jego wyłączenie w zamian za spłatę (w przypadku spółki z o.o.). Jeśli wspólnicy sami nie określą w umowie spółki reguł działania zgodnych z przepisami prawa, będą musieli postępować w myśl kodeksu spółek handlowych lub kodeksu cywilnego, co niestety nie zawsze może być zgodne z ich własnym partykularnym interesem. Zasady, jakie obowiązują w przypadku śmierci jednego ze wspólników zostały ściśle określone przez dotyczące ich przepisy. Dla spółki cywilnej podstawę prawną stanowi kodeks cywilny – w art. 860-875 określono zasady, jakimi rządzi się spółka.

Można się również umówić w przypadku bliskich relacji między rodzinami wspólników, że w wskazując uposażonych z tej konkretnej polisy „krzyżowej” nie dokonają żadnych ich zmian jasno ustalając, że świadczenie z polisy na rzecz ocalałego wspólnika lub wspólników pozwoli mu lub im spłacić udziały po zmarłym i przejąć w całości spółkę. Ważne jednak jest to że co do zasady to prawem ubezpieczonego zawsze jest możliwość dowolnej zmiany uposażonych.
Czy składka jest kosztem dla spółki?

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych daje spółką z o.o. możliwość zaliczenia składek na ubezpieczenie w koszty uzyskania przychodu przez firmy ( art. 16 ust.1 pkt 59). Jest to jednak możliwe po spełnieniu określonych przez ustawę warunków. Między ubezpieczającym, czyli spółką, a ubezpieczonym (wspólnikiem) powinna zachodzić relacja pracownicza. A zatem to pracodawca musi ubezpieczyć swojego pracownika. W tego typu spółkach wspólnicy mogą być zatrudnieni na umowę o pracę i wtedy firma jest ubezpieczającym, a poszczególni wspólnicy jednocześnie i ubezpieczonymi, i uposażonymi. Jednak składka ubezpieczeniowa nie będzie zaliczona w koszty uzyskania przychodów, jeśli w ciągu pięciu lat (licząc od końca roku kalendarzowego, w którym ją zawarto lub odnowiono):

• odstąpiono od umowy i wypłacono tzw. wartość wykupu polisy,
• zaciągnięto zobowiązania pod zastaw praw wynikających z umowy,
• wypłacono świadczenie z tytułu dożycia wieku oznaczonego w umowie.

Poza tym uprawnionym do otrzymania świadczenia nie może być pracodawca, czyli spółka tylko osoby fizyczne np. wspólnicy.

Dlatego też najlepszym rozwiązaniem jest czysta polisa na życie bez żadnej części kapitałowej. I nie warto odkładać decyzji na później ponieważ im jesteśmy starsi tym cena polisy rośnie. A w skrajnym przypadku jeżeli będziemy już w podeszłym wieku z licznymi chorobami, ubezpieczyciel wyceni polisę bardzo drogo lub w ogóle odmówi ubezpieczenia. Ubezpieczając się zatem wcześniej gwarantujemy sobie niską składkę, długoterminową polisę i zabezpieczenie trwania firmy.

Autor: Broker Ubezpieczeniowy – Członek Zarządu portalu: www.bezpieczenstwowbiznesie.pl
Ekspert ds. odszkodowań. W branży ubezpieczeniowej od 1999 r. absolwent UMK w Toruniu z tytułem MBA Dominican University w Chicago (USA)