Podstawową bowiem zasadą, na której opiera się prawo patentowe jest przyznanie wynalazcom wyłączności w zakresie korzystania ze stworzonych rozwiązań technicznych w zamian za ujawnienie ich szczegółów, co ma przysłużyć się rozwojowi technologicznemu dla dobra ogółu.
Informacje zawarte w dokumentach patentowych nie stanowią więc przysłowiowej wiedzy tajemnej, ale przeciwnie, są dostępne dla wszystkich zainteresowanych, którzy mogą z informacjami tymi swobodnie zapoznawać się. Jednocześnie jednak uprawnieni z patentów, w ramach swoistego wynagrodzenia za ich wkład w rozwój nauki, otrzymują prawo wyłączne pozwalające zakazywać innym wykorzystywania chronionych rozwiązań. Prawo to (patent) skuteczne na terytorium Polski można aktualnie uzyskać poprzez zgłoszenie krajowe dokonane w Urzędzie Patentowym RP, zgłoszenie w Europejskim Urzędzie Patentowym (i następnie walidowanie udzielonego patentu w Polce) jak też zgłoszenie międzynarodowe (w trybie PCT)
z wyznaczeniem Polski.
Warunki udzielenia ochrony
Niezależnie od systemu, jaki twórca (bądź inna osoba uprawniona do uzyskania patentu) wybierze celem uzyskania patentu na wynalazek, warunki udzielenia ochrony będą co do zasady tożsame. Patenty bowiem przyznawane są na rozwiązania techniczne, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania. Nowy jest wynalazek, który w dacie pierwszeństwa nie stanowi części stanu techniki rozumianego jako ogół informacji udostępniony do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Pomimo braku ujawnienia w dacie pierwszeństwa za część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie.
Poziomem wynalazczym zaś charakteryzuje się wynalazek, jeżeli dla znawcy nie wynika on w sposób oczywisty ze stanu techniki. O przemysłowej stosowalności wynalazku z kolei świadczy możliwość uzyskiwania wedle wynalazku wytwór lub wykorzystywania chronionego sposobu, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa.
Planując więc ubieganie się o przyznanie patentu należy pamiętać o tym, iż przed ujawnieniem do wiadomości publicznej wynalazku konieczne jest dokonanie jego zgłoszenia.
W przeciwnym bowiem razie sami pozbawimy swoje rozwiązanie przymiotu nowości, co może uniemożliwić uzyskanie prawa wyłącznego, a w przypadku jego przyznania może skutkować unieważnieniem patentu, z czym mamy najczęściej do czynienia, gdy w oparciu o przyznany patent dochodzimy ochrony względem konkurenta, który z reguły wykazuje dużą determinację w zweryfikowaniu, czy objęty przeciwstawianym mu patentem wynalazek nie został ujawniony przed datą pierwszeństwa. Jedynym wyjątkiem, kiedy ujawnienie objętego zgłoszeniem patentowym wynalazku przed datą pierwszeństwa nie zniweczy nowości rozwiązania, jest sytuacja, w której ujawnienie nastąpiło nie wcześniej niż 6 miesięcy przed datą pierwszeństwa i było spowodowane oczywistym nadużyciem w stosunku do zgłaszającego lub jego poprzednika prawnego. Chodzi więc o sytuację, w której np. rozwiązanie zostało ujawnione potencjalnemu kontrahentowi z zastrzeżeniem poufności, a kontrahent ten okazał się na tyle nielojalny, że rozwiązanie to, wbrew przyjętym zobowiązaniom, ujawnił publicznie.
Wskazać jeszcze należy, iż choć pierwszeństwo, względem którego ocenia się nowość i poziom wynalazczy wynalazku, to co do zasady data jego zgłoszenia, to możliwe jest również zastrzeżenie uprzedniego pierwszeństwa. Zgodnie z przepisami pierwszeństwo do uzyskania patentu można oznaczyć według daty pierwszego zgłoszenia dokonanego w jednym z państw sygnatariuszy Konwencji paryskiej, jeżeli następne zgłoszenie zostało dokonane w okresie 12 miesięcy od zgłoszenia pierwotnego. Tak więc w oparciu o np. zgłoszenie niemieckie można dokonać zgłoszenia w Polsce (w trybie krajowym lub PCT) czy też w EPO i jeżeli takie zgłoszenie zostanie dokonane w okresie 12 miesięcy od zgłoszenia niemieckiego to „zachowa” datę pierwszeństwa z tego zgłoszenia. Dodatkowo istnieje możliwość zastrzeżenia pierwszeństwa z wystawy, w sytuacji, gdy nasz wynalazek pokazany został na wystawie międzynarodowej oficjalnej lub oficjalnie uznanej, jeżeli zgłoszenie w Urzędzie Patentowym tego wynalazku, zostanie dokonane w okresie 6 miesięcy od ujawnienia.
Zakres ochrony patentowej
Nagrodą za ujawnienie istoty danego rozwiązania technicznego jest objęcie go ochroną patentową (oczywiście o ile w toku postępowania zgłoszeniowego Urząd Patentowy nie zakwestionował nowości, poziomu wynalazczego ani przemysłowej stosowalności rozwiązania). Uprawniony z patentu ma prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej przez okres 20 lat od daty zgłoszenia (pod warunkiem wnoszenia opłat okresowych za utrzymanie ochrony).
Podstawowym wyznacznikiem zakresu ochrony patentowej są zastrzeżenia patentowe, które w razie wątpliwości mogą być interpretowane w świetle opisu wynalazku i zawartych w dokumencie patentowym rysunków. Istotne jest, że w przypadku patentu na wynalazek z kategorii sposób patent ten obejmuje również wytwory uzyskane bezpośrednio tym sposobem. Przy czym ustawodawca przewidział domniemanie, że wytwór, który może być uzyskany opatentowanym sposobem, został tym sposobem wytworzony. Domniemanie to aktualizuje się w odniesieniu do nowych wytworów (tj. gdy opatentowany sposób prowadzi do uzyskania nieznanych wcześniej wytworów) oraz gdy uprawniony wykaże, że nie mógł ustalić, mimo podjęcia należytych wysiłków, rzeczywiście zastosowanego przez inną osobę sposobu wytwarzania wytworu.
Jednocześnie ustawodawca doprecyzował zakres wyłącznego prawa przyznanego uprawnionemu z patentu poprzez wskazanie, iż może on zakazać osobie trzeciej korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy polegający na:
- wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktu będącego przedmiotem wynalazku,
- stosowaniu sposobu będącego przedmiotem wynalazku, jak też używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem.
Zauważyć przy tym należy, iż w aktualnym orzecznictwie dominuje pogląd, że ocena zarzutu naruszenia patentu nie może ograniczać się do analizy literalnej treści zastrzeżeń patentowych, winna bowiem również być dokonywana w oparciu o tzw. teorię ekwiwalentów. W świetle tej teorii naruszeniem patentu jest nie tylko zrealizowanie wszystkich cech wskazanych w zastrzeżeniach patentowych, ale również wykorzystanie cech równoważnych, a więc służących „osiągnięciu tego samego ostatecznego celu w postaci rozwiązania tego samego zagadnienia technicznego, spełniających takie same lub zasadniczo zbieżne funkcje (w kontekście całości rozwiązania) i prowadzących do uzyskania takiego samego lub zasadniczo zbieżnego rezultatu technicznego” (B. Czachórska-Jones, Ochrona patentu (w:) System prawa własności intelektualnej, t. 3. Prawo wynalazcze, pod red. J. Szwai i A. Szajkowskiego, s. 264). Przy czym dla uznania danego środka technicznego za ekwiwalentny wobec literalnie wskazanego w zastrzeżeniu patentowym niezbędne jest, by w ocenie specjalisty z danej dziedziny zastąpienie cechy chronionej równoważną było oczywiste.
Ograniczenia patentu
Patent, podobnie jak własność, nie jest prawem absolutnym. Zarówno polska ustawa (Prawo własności przemysłowej), jak też ustawy innych krajów, przewidują pewne ograniczenia praw patentowych. W praktyce najistotniejszy jest tzw. wyjątek badawczy oraz wyjątek Bolara. Zgodnie z pierwszym z przywołanych ograniczeń nie narusza patentu stosowanie wynalazku do celów badawczych i doświadczalnych, dla dokonania jego oceny, analizy albo nauczania.
W świetle zaś wyjątku Bolara dopuszczalne jest korzystanie z wynalazku, w niezbędnym zakresie, dla wykonania czynności, jakie na podstawie przepisów prawa są wymagane dla uzyskania rejestracji bądź zezwolenia, stanowiących warunek dopuszczenia do obrotu niektórych wytworów ze względu na ich przeznaczenie, w szczególności produktów leczniczych. Co ciekawe w jednym z nielicznych wyroków wydanych na gruncie wyjątku Bolara Sąd Najwyższy wskazał, iż z przywileju tego może korzystać wyłącznie podmiot, który następnie będzie ubiegał się o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego (w praktyce będzie to producent leku generycznego). Nie może zaś na wyjątek Bolara powoływać się przedsiębiorca, który jedynie dostarcza opatentowaną substancję czynną dla producenta leku generycznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2013 r., sygn. akt. IV CSK 92/13).
Podejmując decyzję o ubieganiu się o ochronę patentową stworzonego w przedsiębiorstwie rozwiązania (co wiąże się z koniecznością jego ujawnienia) warto, więc realnie ocenić szanse na uzyskanie patentu, wziąć pod uwagę zakres uprawnień, które ustawa przyznaje uprawnionemu z patentu, a także uwzględnić terytorialne i czasowe ograniczenia ochrony patentowej. Może okazać się, że w niektórych sytuacjach, gdy np. zdolność patentowa rozwiązania nie jest pewna bądź też szacowany czas rynkowej atrakcyjności rozwiązania przekracza 20 lat, korzystniejsze będzie zdecydowanie się na ochronę w oparciu o ustawę o zwalczeniu nieuczciwej konkurencji, a konkretniej o przepisy dotyczące tajemnicy przedsiębiorstwa. Klasycznym przykładem w tym zakresie może być receptura Coca Coli, która nie jest objęta patentem, ale jest chroniona właśnie na jako tajemnica przedsiębiorstwa.
Autorka jest adwokatem w Rolbiecka i Gorzkiewicz Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych sp. p.
