Jakie zachowania są dopuszczalne, a co może zostać potraktowane jako naruszenie wskazania lekarskiego na druku ZLA? W przypadku wykrycia nieuczciwości pracownika, jego pracodawca jest upoważniony do odebrania mu prawa do zasiłku, a także do zwolnienia dyscyplinarnego. Dlatego w tak ważnej sprawie należy zapoznać się z faktami.

Jak przestrzegać zwolnień lekarskich?

Pracownik ma obowiązek poinformować pracodawcę o swojej absencji chorobowej w ciągu 48 godzin. Dokładnie tyle samo czasu na podanie przyczyny swojej nieobecności ma pracownik, przebywający na długotrwałym zwolnieniu, przy końcu trwania obecnego zasiłku chorobowego. Adres wypisany na zwolnieniu lekarskim powinien być faktycznym miejscem pobytu pracownika. Każdą zmianę, np.: wyjazd na okres leczenia do rodziny, należy od razu zgłaszać do pracodawcy. Niedopełnienie obowiązku wypisania właściwego adresu przez lekarza czy pielęgniarkę, nie zwalnia nas z konieczności przekazania aktualnej informacji do pracodawcy. Jeżeli lekarz wypisał choremu receptę, to ma on obowiązek wykupić niezbędne leki i stosować się do zaleceń odnośnie ich dawkowania. Zasadą – zwłaszcza w ocenie ZUS – jest, że niezależnie, czy wskazanie lekarskie, zgodnie z którym chory musi leżeć (KOD-1) czy chory może chodzić (KOD-2), ubezpieczony niezdolny do pracy z powodu choroby może wykonywać jedynie zwykłe czynności życia codziennego, w tym np.: krótki spacer czy codzienne zakupy żywności.

Potwierdza to wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 listopada 2002 r. (III AUa 3189/01): adnotacja na zwolnieniu lekarskim o treści: „pacjent może chodzić” (…) upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską.

Sąd Najwyższy podkreśla (np. w wyroku z 4 listopada 2009 r. I UK 140/09, LEX nr 564767), że wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy jest zawsze wykorzystywaniem zwolnienia niezgodnie z jego celem. Celem zwolnienia od pracy jest bowiem odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co przesądził ustawodawca), jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję.

Jakie zachowania są niedozwolone na zwolnieniu chorobowym?

Każda czynność podejmowana przez chorego na zwolnieniu w przypadku ewentualnej kontroli ZUS będzie analizowana indywidualnie. Niezgodne z prawem mogą się okazać przysługi sąsiedzkie, zajmowanie się gospodarstwem rolnym czy też prowadzenie działalności gospodarczej. Jeżeli charakter aktywności pracownika nie jest sporadyczny lub usprawiedliwiony odpowiednimi okolicznościami, ZUS może mu cofnąć zasiłek chorobowy.

Za pracę zarobkową, utrudniającą powrót do zdrowia Sąd uznał m.in. takie przypadki jak:

• udział adwokata – członka adwokackiego w rozprawach (wyrok SN z dnia 23 października 1986 r. sygn. akt II URN 134/86).
• stałe oddelegowanie do indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych przez członka rady nadzorczej spółki akcyjnej oraz pobierania z tego tytułu wynagrodzenia (wyrok z dnia 20 stycznia 2005 (I UK 154/04, OSNP 2005, nr 19, poz. 307).
• odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego w czasie zwolnienia lekarskiego czynności zawodowych (podpisywanie dokumentów, reprezentacja przed sądem, sporządzanie pism procesowych, udzielanie porad prawnych, przeprowadzenie szkolenia) oznacza wykonywanie pracy zarobkowej (…) i jest wystarczającą przyczyną utraty prawa do zasiłku chorobowego (wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r. III UK 120/05).

Z kolei przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą, mogą zostać pozbawi zasiłku, gdy w okresie jego pobierania zawrą umowę o pracę z nowym pracownikiem w ramach prac interwencyjnych co posłuży kontynowaniu prowadzenia działalności. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 5 czerwca 2008 r. sygn. akt III UK 11/08: Utrata zdrowia nie spowodowała (…) konieczności likwidacji prowadzonej działalności gospodarczej wskutek niemożności dokonywania czynności związanych z funkcjonowaniem w charakterze przedsiębiorcy. ¦wiadczenia z chorobowego ubezpieczenia społecznego mają (…) rekompensować straty w uzyskiwanych dochodach z prowadzonej pozarolniczej działalności, przeto niedopuszczalne jest pobieranie takich świadczeń, (…) w razie uzyskiwania do tymczasowych dochodów wynikających z kontynuowania przez ubezpieczonego prowadzonej działalności w nieumniejszonym zakresie, nawet gdyby polegało to na wykonywaniu czynności w istotny sposób nieobciążających jego organizmu (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2007r., I UK 145/07).

Jak ZUS i pracodawca może kontrolować pracownika?

Pracodawca zgłaszający do ubezpieczenia zdrowotnego więcej niż 20 osób, ma prawo do kontrolowania prawidłowości wykorzystywania przez nich urlopu chorobowego. Takie uprawnienia posiada również ZUS. Weryfikacji mogą być poddawane wszystkie zwolnienia bez względu na okres ich trwania, a kontrola odbywa się w zgłoszonym przez pracownika miejscu pobytu. Czasem obejmuje również teren prowadzonej przez zatrudnionego działalności gospodarczej. Pracodawca może wystąpić o kontrolę prawidłowości orzeczenia o niezdolności do pracy, a ten rodzaj kontroli jest przeprowadzany przez lekarzy ZUS. Przeprowadza się wówczas badanie lekarskie lub kieruje pracobiorcę do lekarza specjalisty - konsultanta ZUS. Orzecznicy sprawdzają wtedy także poprawność wystawionych zwolnień. W przypadku zwolnienia chorobowego z tytułu opieki, pracodawca ma prawo skontrolować czy w miejscu zamieszkania nie ma innych osób, które mogłyby również sprawować tę opiekę (nie dotyczy to opieki nad dzieckiem w wieku do 2 lat). Dodatkowo, osoba sprawująca opiekę musi faktycznie przebywać we wskazanym miejscu.

- Niestety ZUS ma do dyspozycji zbyt małą grupę kontrolerów terenowych, stanowiących kroplę w morzu potrzeb pracodawców. W rzeczywistości jedynie pracodawcy mogą skutecznie wyciągać konsekwencje przebywających na nieuczciwych zwolnieniach. Walcząc z problemem absencji chorobowej, istotna okazuje się być wielopłaszczyznowa analiza sytuacji w firmie oraz wysłuchanie kadry pracowniczej. Działania naszej firmy prowadzone są więc na szerokim polu: weryfikujemy druki ZLA, a następnie przeprowadzamy audyt wewnątrz firmy oraz kontrolę terenową wśród pracowników. Efektem naszej pracy są podpowiedzi i rozwiązania optymalizujące poziom absencji w firmie. W trakcie współpracy z klientami identyfikujemy główne obszary i przyczyny powstawania absencji. Staramy się wskazać, w oparciu o opinie pracowników lub know-how z innych zakładów, co można zmienić lub poprawić. Nasze czynności powodują skrócenie średniego czasu trwania zwolnień i przywrócenie naturalnej krzywej absencji. Wszystkie te działania i wiele innych zbieramy w formalną politykę absencyjną, którą indywidualnie tworzymy dla każdego przedsiębiorstwa. Efekt końcowy naszej działalności zależny jest od skali występującego problemu. Posługując się przykładem; współpraca z nami może zapewnić spadek liczby druków zwolnień z 136 do 50 sztuk w ciągu 2 miesięcy - mówi Mikołaj Zając, prezes firmy Conperio, która od 2009 roku zajmuje się pomaganiem przedsiębiorstwom borykającym się z problemem absencji chorobowych.

Co grozi pracownikowi za złamanie zasad zwolnienia lekarskiego?

Jeżeli kontrola wykaże, że w trakcie chorobowego pracownik łamał zasady zwolnienia, pracodawca może wstrzymać wypłatę wynagrodzenia za czas choroby, nie łamiąc przy tym prawa. Zatrudniony może także stracić prawo do zasiłku wypłacanego przez ZUS na cały okres jego ważności. Od tej decyzji w ciągu miesiąca można złożyć odwołanie. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku stwierdzenia nietrafności w orzeczeniu lekarskim, np. ustalenia, że tak długie zwolnienie się nie należy. ZUS wydaje wtedy rozporządzenie o braku prawa do zasiłku. Następnie decyzja wysyłana jest do ubezpieczonego, a jej kopia do pracodawcy. Również w tym przypadku, pracownik ma miesiąc na odwołanie się od tej decyzji do sądu. Ponadto, nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego może zostać uznane za naruszenie obowiązków pracowniczych i skutkować wypowiedzeniem umowy, a nawet rozwiązaniem umowy w trybie dyscyplinarnym.