Dominują inwestycje modernizacyjne, polegające na zakupie aktywów, których do tej pory nie było w firmie.

Po raz siódmy Bank Pekao SA opublikował „Raport o sytuacji mikro i małych(1) firm” – efekt prawie siedmiu tysięcy wywiadów z przedsiębiorcami z całego kraju. Tematem specjalnym tegorocznej edycji Raportu są inwestycje.

49 proc. firm inwestowało w 2016 roku – to najwyższy wynik w siedmioletniej historii badania. Dynamicznie rośnie eksport wśród mikro i małych – 18 proc. z nich prowadziło w ostatnim roku działalność eksportową. To dwa razy więcej niż w pierwszym badaniu. Ogólny wskaźnik koniunktury osiągnął poziom 96,7 pkt i był to drugi najlepszy wynik w okresie ostatnich siedmiu lat (+3 pkt powyżej średniej z lat 2010-2015). Wyzwaniem dla firm jest zwiększenie innowacyjności.

Rok inwestycji

W tym roku tematem specjalnym siódmej edycji „Raportu o sytuacji mikro i małych firm” Banku Pekao SA są inwestycje w mikro i małych firmach. Niemal co druga mikro i mała firma (49 proc.) realizowała projekty inwestycyjne w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy – to wzrost o +3 p.p. w ciągu roku i aż o +9 p.p. w ciągu dwóch lat. 65 proc. małych firm realizowało projekty inwestycyjne. Wzrosły również nakłady inwestycyjne: wartość 56 proc. zrealizowanych inwestycji wyniosła od 10 do 100 tys. zł (o 2 p.p. więcej niż w ubiegłym roku), a wartość 18 proc. inwestycji przekroczyła 100 tys. zł (wzrost o 4 p.p.).

– Na przestrzeni ostatnich kilku lat małe i mikro firmy okrzepły i umiejętnie konkurują na rynku. Myślą o rozwoju i poprawie efektywności działania, o czym świadczy rosnąca trzeci rok z rzędu liczba inwestujących firm oraz wielkość nakładów inwestycyjnych. Korzystne warunki makroekonomiczne, dobra dostępność finansowania zewnętrznego oraz duże potrzeby inwestycyjne pozwalają zakładać, że rosnąca aktywność inwestycyjna mikro i małych firm będzie w kolejnych latach podtrzymana – mówi Grzegorz Piwowar, Wiceprezes Zarządu Banku Pekao SA.

Co istotne, najwyższy odsetek inwestujących firm odnotowano w każdej z badanych branż. Najczęściej inwestowały firmy w sektorze produkcji (55,5 proc.), na drugim miejscu znalazło się budownictwo (54,9 proc. firm), a następnie usługi (49,8 proc.) i handel (41,4 proc.). Przedsiębiorcy realizują inwestycje, żeby poprawić efektywność (56 proc.), dokonać wymiany środków trwałych (42 proc.) oraz w odpowiedzi na popyt na produkty i usługi firmy na rynku (19 proc.). Dominują inwestycje modernizacyjne, polegające na zakupie aktywów, których do tej pory nie było w firmie (62 proc. w ostatnich dwunastu miesiącach i aż 70 proc. planowane na kolejny rok).

Przedsiębiorcy inwestowali przede wszystkim w wyposażenie, narzędzia i przyrządy
(50 proc.), maszyny i urządzenia (44 proc.), w środki transportu (31 proc.), budynki (13 proc.),
wartości niematerialne i prawne (11 proc.) oraz grunty (4 proc.). Struktura inwestycji mocno różni się w zależności od specyfiki branży – w maszyny i urządzenia inwestowało 66 proc. firm produkcyjnych, w środki transportu 36 proc. firm budowlanych, a w budynki i budowle 19 proc. firm handlowych.

Mimo finansowania inwestycji głównie ze środków własnych (85 proc., spadek o 1 p.p. w porównaniu z 2015 r.), coraz popularniejszy staje się kredyt bankowy oraz leasing, z którego w ostatnim roku korzystało odpowiednio 19 proc. (o 1 p.p. więcej w porównaniu 2015 r.) i 17 proc. firm (o 4 p.p. więcej niż rok temu). W 2017 r. aż 30 proc. właścicieli chce sfinansować inwestycje kredytem, a 19 proc. leasingiem. Sprzyjać temu będą między innymi dostępne na rynku linie gwarancyjne.

Nie odnotowano przełomu w zakresie innowacyjności, od lat utrzymuje się ona na podobnym poziomie. Innowacje produktowe w ostatnich dwunastu miesiącach wdrożyło 24 proc. firm, a innowacje procesowe – 17 proc. firm. W 2016 r. wartość 11 proc. projektów innowacyjnych przekroczyła 100 tys. zł, wobec 5 proc. w 2015 r. W ostatnich dwunastu miesiącach innowacje częściej finansowane były kredytem (16 proc. vs. 10 proc. w roku 2015) oraz leasingiem (8 vs. 4 proc.).

– Wobec dużej konkurencji na rynku, rosnących oczekiwań i wymagań klientów oraz naturalnej
dla mikro i małych firm elastyczności w dostosowywaniu się do sytuacji na rynku, należałoby oczekiwać, iż wskaźniki innowacyjności w grupie najmniejszych przedsiębiorstw będą wyższe. Zwiększenie innowacyjności to zadanie i wyzwanie dla polskich przedsiębiorców. Czynnikiem wspierającym powinna być większa skłonność firm do korzystania z finansowania zewnętrznego oraz wykorzystanie dedykowanego wsparcia w ramach środków unijnych i rozwiązań krajowych – mówi Grzegorz Piwowar.

W tegorocznym badaniu przedsiębiorcy byli także pytani o inwestycje w kapitał ludzki. Właściciele firm wskazali na wiele obszarów, które wymagają podniesienia kwalifikacji. Najczęściej były to języki obce (26 proc.), specjalistyczna wiedza związana z prowadzoną działalnością (25 proc.), marketing i reklama (24 proc.) oraz informatyka (18 proc.). W okresie ostatniego roku kwalifikacje te były podnoszone poprzez samokształcenie (51 proc.), udział w kursach i szkoleniach (40 proc.) oraz w konferencjach i seminariach (19 proc.). Nakłady
na kształcenie właścicieli i pracowników firm nie są duże – jedynie w 25 proc. badanych przedsiębiorstw roczne wydatki przekroczyły kwotę dwóch tysięcy złotych.

Kolejny dobry rok dla eksporterów

Dynamicznie rośnie eksport w segmencie mikro i małych firm. Odsetek eksportujących mikro i małych firm zwiększył się w ciągu roku o +3 p.p. do poziomu 18 proc. – jest to dwa razy więcej niż w pierwszym badaniu z 2010 roku. Przedsiębiorcy wysoko oceniają przychody z eksportu. ¦rednia ocena przychodów z eksportu jest o 8 punktów wyższa od oceny całkowitych przychodów. Prognozy na 2017 r. są optymistyczne – 19 proc. przedsiębiorców planuje sprzedaż towarów i usług zagranicą, a przychody z tej działalności powinny być wyższe niż w roku 2016.

– Mikro i małe firmy coraz lepiej radzą sobie na zagranicznych rynkach. Coraz większe grono polskich przedsiębiorców czerpie korzyści z działalności eksportowej. W badaniu przychody z eksportu są oceniane znacznie wyżej od przychodów firm działających wyłącznie na rynku krajowym. Z deklaracji przedsiębiorców wynika, że za rok wyniki powinny być jeszcze lepsze – mówi Piwowar.

Dobry okres dla mikro i małych przedsiębiorstw

Ogólny Wskaźnik Koniunktury Mikro i Małych Firm jest kalkulowany w oparciu o odpowiedzi przedsiębiorców na pytania dotyczące oceny ostatnich dwunastu miesięcy oraz perspektyw rozwoju w okresie kolejnych dwunastu miesięcy w ośmiu obszarach. W 2016 r. nastroje najmniejszych firm były zbliżone do tych sprzed dwóch lat.

¦rednia wartość Ogólnego Wskaźnika Koniunktury wyniosła 96,7 pkt(2) – o 1,6 pkt mniej niż w rekordowym 2015 roku oraz o +0,3 pkt więcej niż dwa lata temu. Był to drugi najlepszy wynik w historii badań – o +3 pkt powyżej średniej z lat 2010-2015 (93,7 pkt). Wskaźnik za ostatnie dwanaście miesięcy wyniósł 95,4 pkt, a wskaźnik na kolejne dwanaście miesięcy wyniósł 97,9 pkt.

W układzie branżowym średnia wartość Wskaźnika w sektorze usługowym, budowlanym i produkcyjnym jest podobna (odpowiednio 97,6 pkt, 97,4 pkt oraz 96,9 pkt). Drugi rok z rzędu zmniejsza się dystans pomiędzy tymi branżami a handlem (95 pkt). W układzie wojewódzkim najlepiej sytuację swoich firm oraz otoczenia gospodarczego ocenili przedsiębiorcy z województwa małopolskiego (98,5 pkt) i podkarpackiego (98 pkt).

Generalnie ostatni rok był dobrym okresem dla mikro i małych przedsiębiorstw – wysoko ocenione zostały wskaźniki związane z sytuacją firmy, przychodami firmy i wynikiem finansowym. Bardzo dobra sytuacja na rynku pracy z najniższym od 25 lat poziomem bezrobocia znalazła odzwierciedlenie w rekordowo wysokiej ocenie poziomu zatrudnienia w firmach (101 punktów). Niżej ocenione zostały obszary, na które przedsiębiorcy nie mają bezpośredniego wpływu, czyli ogólna sytuacja gospodarcza i sytuacja branży.

Po raz kolejny przedsiębiorcy wysoko ocenili dostępność finansowania zewnętrznego (średni wskaźnik na poziomie 99,1 pkt). Niski poziom stóp procentowych i zmiana postaw przedsiębiorców (mniejsza awersja do zadłużenia) spowodowały, że w ostatnich 12 miesiącach z finansowania zewnętrznego przy prowadzeniu działalności gospodarczej skorzystała największa do tej pory liczba przedsiębiorców (28 proc., o 2 p.p. więcej niż w roku 2015).

Bariery rozwojowe niezmienne

Przedsiębiorcy wśród największych barier rozwojowych, podobnie jak w ubiegłych latach, wskazywali na podatki (3,66 pkt w skali od 1 do 5), koszty pracy (3,53 pkt) i konkurencję (3,27 pkt) Warto podkreślić, że po raz pierwszy wszystkie obszary związane z otoczeniem biznesu zostały ocenione na ponad 100 punktów: usługi świadczone przez lokalną administrację (104 pkt), usługi doradcze banków w zakresie kredytów (103 pkt), uciążliwość kontroli (101 pkt) i korzyści z przynależności do organizacji biznesowych (100 pkt).    

Raport został przygotowany na podstawie wywiadów telefonicznych prowadzonych we wrześniu i październiku 2016 roku z właścicielami prawie siedem tysięcy mikro i małych firm. Raport pokazuje wyniki badania na poziomie krajowym, regionalnym (16 województw) i lokalnym (66 podregionów).

1. Mikro firma – firma, w której pracuje maksymalnie 9 osób; mała firma – firma, w której pracuje od 10 do 49 osób.
2. Wskaźniki w ramach badania mogą przyjmować wartości od 50 do 150, przy czym  50 oznacza „dużo gorzej”, 75 – „gorzej”, 100 – „ani lepiej, ani gorzej”, 125 – „lepiej”, 150 – „dużo lepiej”