Analiza finansowa przedsiębiorstwa obejmuje tę część analizy ekonomicznej, która stanowi najwyższy stopień jej uszczegółowienia. Przeprowadzając analizę finansową będziemy interesować się przede wszystkim poszczególnymi rodzajami przychodów i kosztów przedsiębiorstwa, wypracowanym wynikiem finansowym oraz wzajemnymi relacjami między tymi parametrami.

Na podstawie prostych danych

Możemy wyróżnić dwa główne typy analizy finansowej: analizę zewnetrzną oraz analizę wewnętrzną. Różnice między tymi dwoma rodzajami analiz wynikają zarówno z zakresu ich przeprowadzania, jak i z ich celu.

Analiza zewnętrzna opiera się na ogólnie dostępnych sprawozdaniach finansowych, publikowanych np. w Monitorze Polskim B. Zakres informacji, który tam znajdziemy, okrojony jest do podstawowych danych dotyczących firmy, zebranych w bilansie, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych, obejmujących dwa ostatnie lata obrachunkowe. Zwykle brak jest natomiast szalenie ważnych z punktu widzenia analizy, danych dodatkowych,
takich jak szczegółowe noty do sprawozdan finansowych, które wyjaśniają poszczególne zdarzenia gospodarcze. Obowiązkiem publikowania not do sprawozdań finansowych obarczone są bowiem jedynie spółki dopuszczone przez Komisje Papierów Wartościowych i Giełd do publicznego obrotu.

Analiza zewnętrzna wykorzystuje zatem standardowe wskaźniki finansowe i koncentruje się na ocenie trzech podstawowych sfer funkcjonowania firmy:
1. Dynamiki poszczególnych pozycji rachunku zysków, strat i bilansu.
2. Efektywności wykorzystania poszczególnych aktywów firmy, ze szczególnym uwzględnieniem środków trwałych.
3. Rentowności prowadzonej działalności gospodarczej.
4. Płynności finansowej (zdolności do wywiązywania się z zobowiązań).
5. Zadłużenia (stosunku kapitałów własnych i obcych).

Wskaźniki syntetyczne

Przykładem wykorzystania szeroko rozumianej analizy zewnętrznej jest stosowanie wskaźników, które w sposób (przynajmniej teoretycznie) jednoznaczny określają sytuacje finansową przedsiębiorstwa oraz odnoszą ją do wartości wzorcowych lub średniobranżowych.

Należą do nich m.in.: wskaźnik Altmana (zwany inaczej Z-score model lub Z-score bankruptcy predictor), Zeta Credit Risk, indeks Tafflera czy indeks Beavera. Takim syntetycznym wskaźnikiem jest również Du Pont System of Financial Control, zwany również trzyczynnikowym modelem zmian rentowności kapitału własnego.

Każdy z tych wskaźników pozwala – przy wykorzystaniu ogólnie dostępnych informacji finansowych – na określenie aktualnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa
oraz wskazanie ewentualnych zagrożeń jego dalszego funkcjonowania. Modele te łączą tradycyjną analizę finansową z metodami statystycznymi i wykorzystywane są m.in. w bankach przy ocenie zdolności kredytowej oraz wypłacalności firm.

Samokontrola finansowa

Odmienny charakter ma analiza wewnetrzna. Jest ona dokonywana przez samo przedsiębiorstwo. Podobnie jak analiza zewnętrzna opiera się na podstawowych sprawozdaniach finansowych, ale dodatkowo uzupełniona jest o szczegółowe dane finansowe pochodzące z działów księgowości, planowania, statystyki zakładowej czy rachunkowości zarządczej. Stąd właś znacznie szerszy przedmiot i zakres tego typu analiz.

Analiza wewnętrzna służy przede wszystkim nastepującym celom:

• działalności inwestycyjnej (struktura majątku, polityka inwestycyjna, wykorzystywany model amortyzacji środków trwałych),
• finansowaniu bieżącej działalności (źródło pochodzenia kapitałów, struktura pasywów, obciążenia z tytułu spłaty zobowiązań),
• ochronie płynności finansowej (terminowość i zdolność do regulowania własnych zobowiązań, optymalizację wykorzystania kapitału obrotowego),
• ocenie zyskowności (analiza rentowności, badanie zależności między dynamiką wzrostu przychodów i kosztów).

Szerszy zakres, wnikliwszej z pozoru analizy wewnętrznej nie oznacza jednak, że analizę zewnętrzną można po prostu pominąć. W rozwiniętej gospodarce rynkowej każde przedsiębiorstwo powinno równolegle sporządzać zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne analizy finansowe.

Analizy wewnętrzne służą kontroli własnej kondycji finansowej, natomiast zewnętrzne – wnikliwym obserwacjom konkurentów z branży i rynku, na którym funkcjonuje firma.

Metodologia analizy finansowej

Zarówno w analizie zewnętrznej, jak i wewnętrznej można zastosować jedną z dwóch metod: jakościową lub ilościową. Podstawowa różnica między nimi sprowadza się do sposobu wykorzystania danych oraz formułowania ostatecznych wniosków. O ile analiza jakościowa skupia się na określaniu zjawisk w formie opisowej bez nadawania im ilościowego charakteru (patenty, certyfikaty, wartości niematerialne i prawne), to w przypadku analizy ilościowej ostateczne wnioski formułowane są w postaci jednoznacznych wartości liczbowych (dotyczyć one mogą np. płynności, rentowności, dynamiki, itd.)

Niezależnie od wyboru metody jakościowej lub ilościowej każda analiza finansowa wykorzystuje zawsze także jedną z dwóch metod badań. Są to:
1. Metody specyficzne dla analizy finansowej (narzędzia wypracowane stopniowo wraz z rozwojem ogólnej wiedzy o funkcjonowaniu przedsiębiorstw, np. analiza wskaźnikowa:
zadłużenie, płynność, rentowność, itp.).
2. Metody przejęte z innych działów nauki. Najcześciej stosowanymi dyscyplinami są w tym wypadku: matematyka, statystyka czy ekonometria. Przykładem zastosowania statystyki może być np. odniesienie wyniku danej firmy do wartości średniobranżowej (patrz: Porównywanie wyników niżej).

Kolejnym podziałem w metodologii analiz jest ich rozróżnienie z punktu widzenia kolejności oceny zjawisk. Może to być metoda indukcyjna (scalania) lub metoda dedukcyjna (rozdrabniania).

Istotą indukcji jest stopniowe przechodzenie od zjawisk szczegółowych do bardziej ogólnych, od czynników do wyników oraz od przyczyn do skutków danego zdarzenia. (Chcąc poznać odpowiedź na pytanie, dlaczego zysk netto w danym półroczu spadł, wychodzimy od szczegółu, jakim jest wypracowany w danym półroczu zysk netto i poszukujemy przyczyn wewnętrznych lub zewnetrznych, makroekonomicznych, które na ten spadek wpłyneły).

Założeniem metody dedukcyjnej jest przyjęcie odwrotnego kierunku badań analitycznych: analizę rozpoczyna się od opisu zjawisk ogólnych (np. sytuacji makroekonomicznej), a dalej na ich podstawie formułuje się wnioski dotyczące zjawisk szczegółowych (na przykład budujemy prognozę naszego zysku netto w najbliższym półroczu). Od przyczyn przechodzimy więc do skutków.

Porównywanie wyników Istotnym wyzwaniem dla przeprowadzającego analizę finansową jest optymalizacja otrzymanych wyników, znalezienie punktu odniesienia dla przeprowadzonych badań i uniezależnienie wyników badań od subiektywnych ocen analityka.

Te podstawowe mankamenty możemy usunąć przez wykorzystanie metody wzorca. Polega ona na porównaniu wyników badań z odpowiednimi, ogólnie stosowanymi poziomami danych wskaźników finansowych. Dostarczyć ich mogą dane statystyczne.

Przykładem takiego podejścia jest analiza płynności finansowej firmy. Optymalnymi, przyjętymi jako wzorce, wartościami w przypadku pomiaru płynności firmy są: w zakresie płynności bieżącej 1,2 (jako wartość minimalna), a w przypadku płynności szybkiej 1,0. Każde odchylenie płynności firmy od wartości optymalnych może być uznane za sygnał zbliżających się problemów firmy.

Metodę wzorca wykorzystuje się ponadto w badaniach dotyczących złożonych zjawisk ekonomicznych. Jedną z bardziej znanych analiz naukowych wykorzystujących metodę wzorca jest cykliczne badanie przeprowadzane przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. Jest to badanie określające branże, z którymi wiąże się najwieksze ryzyko funkcjonowania.