Według informacji dostępnych na stronach Komisji Europejskiej, polska gospodarka wypada blado na tle innych europejskich krajów pod względem liczby wniosków składanych do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO). Dane Eurostatu wskazują, że polskie firmy w 2012 roku złożyły 47 takich wniosków.
Co prawda z wielu innych krajów napłynęło jeszcze mniej (przykładowo z Norwegii 27, z Czech 10, z Węgier 28, a z Chorwacji 1), a jeszcze dziesięć lat wcześniej polskie firmy zgłosiły w EPO jedenaście wniosków. Jednak przepaść między polską gospodarką a liderami jest znaczna – Niemcy zgłosiły 1764 wnioski patentowe, z Francji pochodzi 1154, a z Wielkiej Brytanii 542.
Wydajemy za mało na nowe technologie
Pod względem udziału wydatków na badania i rozwój w stosunku do PKB Polska plasuje się na jednym z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej, przeznaczając na ten cel jedynie 0,87 proc. PKB. Porównywalne wydatki mają Grecja, Chorwacja, Słowacja i Malta, ale już Litwa wydaje na innowacje 0,95 proc. PKB. Pocieszeniem może być fakt, że powyżej średniej dla 28 krajów UE wynoszącej 2,01 proc. PKB uplasowało się tylko osiem państw. Pierwsze trzy miejsca okupują kraje skandynawskie: Finlandia (3,31 proc. PKB), Szwecja (3,3) i Dania (3,06). Znajdujące się na czwartej pozycji Niemcy wydają na badania i rozwój 2,85 proc. PKB. Na przeciwległym biegunie znalazła się Rumunia z poziomem wydatków wynoszącym zaledwie 0,39 proc. PKB.
Podobnie w przypadku eksportu wyrobów wysokich technologii poza UE, polska gospodarka plasuje się poniżej średniej unijnej (wynoszącej 15,6 proc. wartości całego eksportu). Chodzi o produkty przemysłu lotniczego, komputery i urządzenia wyposażenia biur, urządzenia elektroniczne oraz używane w przemyśle farmaceutycznym, produkty przemysłu chemicznego oraz uzbrojenie. Udział tego rodzaju produktów w całości eksportu w przypadku Polski wynosi 9,4 proc. i jest wyższy niż w przypadku takich krajów jak Włochy (7,8 proc.), Hiszpania (6,6 proc.) czy Słowenia (7,9 proc.). Gospodarka niemiecka odznacza się poziomem niewiele wyższym niż średnia UE28 i wynosi 16,1 proc. Spośród państw naszego regionu znacznie wyższy udział nowoczesnych technologii w eksporcie mają Czesi i Węgrzy (odpowiednio 21 i 19,1 proc.). Na czele największych eksporterów takich produktów są jednak Francja (27,1 proc.) i Malta (44,9 proc.).
Mikrofirmy przecierają szlaki innowacyjności
Statystyki innowacyjności, zwłaszcza jeśli porównujemy się do czołowych gospodarek europejskich, nie napawają być może optymizmem. Niektóre dane sygnalizują jednak, że trend innowacyjności w polskiej gospodarce przyspiesza. Firmy, które chcą zyskać przewagę konkurencyjną będą musiały w najbliższym czasie położyć większy nacisk na działania innowacyjne. Dla niektórych będzie to wdrożenie rozwiązania przyspieszającego procesy decyzyjne w firmie, dla innych zdobycie środków finansowych na wypuszczenie na rynek nowatorskiego produktu.
Według raportu „Innowacyjna Przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności 2015”, przygotowanego przez PARP, liderami pod względem innowacyjności w biznesie są Niemcy, Luksemburg, Irlandia, Włochy, Szwecja i Belgia. Tam udział aktywnych innowacyjnie firm przekracza 56 proc., w dwóch przypadkach przekraczając nawet 66 proc. (Niemcy i Luksemburg). Polska w tym zestawieniu znalazła się w grupie krajów o najniższym udziale firm innowacyjnych, razem z £otwą, Rumunią i Bułgarią. Przy czym w Polsce udział ten wyniósł 23 proc., dając naszej gospodarce drugie miejsce od końca. Biorąc pod uwagę wielkość przedsiębiorstwa, najgorzej w zestawieniu jednostek prowadzących działalność innowacyjną wypadają polskie małe firmy (zatrudniające od 10 do 49 osób) – ostatnie miejsce na liście z udziałem w ogólnej liczbie przedsiębiorstw 17 proc.
Lepiej wyglądają dane dotyczące mikroprzedsiębiorców. Jak szacuje PARP, nawet 60 proc. z nich wprowadziło w ostatnich latach innowacje w swoich firmach. Najczęściej jednak innowacje te dotyczą działalności samych podmiotów, nie koncentrują się na wprowadzaniu nowatorskich rozwiązań na rynek. Największy udział (ok. 30 proc.) mają innowacje produktowe, a 21 proc. podmiotów wprowadziło innowacje procesowe. Pierwsze polegają na wdrożeniu nowych lub udoskonalonych wyrobów lub usług, a druga grupa dotyczy nowatorskich metod produkcji lub dostawy.
Mikrofirmy, z racji skali swojej działalności, nie są w stanie prowadzić samodzielnie działalności badawczo-rozwojowej (ponad 70 proc. z nich przyznaje, że takiej działalności nie prowadzi). Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast fakt, że firmy te bacznie obserwują sygnały płynące od klientów w zakresie innowacyjnych rozwiązań – właśnie od nich pochodzi najwięcej sygnałów na zapotrzebowanie na innowacje. Drugim pozytywnym zjawiskiem jest fakt, ze niemal 40 proc. mikrofirm wprowadziło zachęty dla swoich pracowników do zgłaszania innowacji mogących być pomocnymi w prowadzeniu biznesu.
Innowacyjność nie musi być domeną wyłącznie krajów wysoko uprzemysłowionych i firm nowoczesnych technologii. Coraz powszechniejszą wśród mniejszych firm, a nawet start-upów jest metodologia ‘lean management’ polegająca na szybkim wdrożeniu i wypuszczeniu na rynek nowego projektu. W kolejnych krokach – za pomocą systemu efektywnie zbierającego i przetwarzającego dane – następuje dokładne mierzenie w jaki sposób pierwotne założenia realizują się w praktyce rynkowej, a następnie udoskonalanie produktu lub usługi. Lean management umożliwia szybkie reagowanie na zmiany w otoczeniu biznesowym, np. nowinki technologiczne oraz na poszukiwanie innowacyjnych modeli biznesowych. Pozwala na błyskawiczne działanie oraz modyfikowanie wdrożonego pomysłu w zależności od zapotrzebowania rynkowego czy zachowań konkurencji.
Wiele wskazuje na to, że w najbliższych latach będziemy mieli okazję obserwować przesuwanie się polskiej gospodarki w górę w międzynarodowych rankingach innowacyjności. Bądźmy zatem optymistami.
Piotr Ciski
Dyrektor zarządzający polskim oddziałem Sage
