Finansowanie kapitałem
O finansowanie kapitałem siłą rzeczy spółka może się zwrócić tylko do wspólników, udziałowców czy akcjonariuszy. Pod tym nieprecyzyjnym pojęciem kryją się różnego rodzaju wkłady, zarówno pieniężne, jak i rzeczowe.
Podatki transakcyjne. Wkłady pieniężne (gotówkowe) opodatkowane są tylko podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Podstawa opodatkowania jest różna – w spółkach osobowych jest to po prostu wartość wkładu, czyli cała wpłacona do spółki gotówka. Natomiast w spółkach kapitałowych (sp. z o.o. i S.A.) PCC podstawą opodatkowania jest nie wartość wkładu, ale wartość, o jaką podwyższa się kapitał zakładowy w związku z otrzymaniem wkładu pieniężnego. Kapitał zakładowy może zostać powiększony o część wartości wkładu. Stawka PCC dla wszystkich zmian wynosi 0,5 proc. PCC płatne jest przez spółkę, do której dokonano wkładu, a rozliczane jest albo przez spółkę, albo przez notariusza, jeśli wkład będzie wymagał jego zaangażowania, przykładowo ze względu na konieczność zmiany umowy spółki.
Wkłady rzeczowe mogą być dokonywane w formie nieruchomości, ruchomości, wartości niematerialnych i prawnych (np. patenty, znaki towarowe, know-how), czy też całych przedsiębiorstw albo ich zorganizowanych części. Poza PCC, wkład rzeczowy może mieć konsekwencje zarówno na gruncie podatków dochodowych, jak też VAT. Finansowanie kapitałem poprzez wkłady rzeczowe wydaje się być mniej atrakcyjne niż finansowanie kapitałem poprzez wkłady gotówkowe także dlatego, że spółka otrzymująca wkład musi taki wkład najpierw upłynnić. Stąd, na potrzeby tego opracowania zakładamy, że na bieżącą działalność czy inwestycję potrzebna jest gotówka.
Podatki dochodowe. W zamian za finansowanie kapitałem otrzymuje się udział w przychodach spółki, do której dokonano wkładu – czy to bezpośrednio, jak w spółkach osobowych, czy w formie dywidend – w spółkach kapitałowych.
Przychody w spółkach osobowych opodatkowane są jak przychody z działalności gospodarczej, czyli na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) podlegają, a na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) mogą podlegać stawce 19-proc. od przypadającej na wkład części dochodów wypracowanych przez spółkę osobową.
Możliwości ograniczenia opodatkowania. Dywidendy, czyli zysk przeznaczony na wypłaty dla udziałowców/akcjonariuszy, są opodatkowane stawką 19 proc. na gruncie PIT. W CIT zasadniczo opodatkowane są tą samą stawką. Jeśli udziałowiec/akcjonariusz posiada co najmniej 10 proc. udział w kapitale zakładowym przez okres co najmniej dwóch lat (okres ten może zakończyć się po wypłacie dywidendy), dywidenda zwolniona będzie z opodatkowania – zarówno po stronie spółki wypłacającej, jak też uzyskującej dywidendę. Zwolnienie to dostępne jest dla spółek opodatkowanych od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągnięcia w jednym z krajów UE i EOG, także między spółkami polskimi. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania mogą przewidywać stosowanie obniżonych stawek czy zwolnienia.
Finansowanie długiem
Uzyskanie finansowania długiem, czyli głównie w drodze pożyczek, dostępne jest od znacznie szerszego grona podmiotów. Oczywiście pożyczki mogą udzielić wspólnicy, udziałowcy czy akcjonariusze, ale także inne podmioty z grupy, czy podmioty spoza grupy (podmioty trzecie), np. banki.
Podatki transakcyjne. Zgodnie z przepisami o PCC, udzielenie pożyczki podlega opodatkowaniu na poziomie 2 proc. kwoty pożyczki. Na przestrzeni lat szeroko dyskutowano o różnego rodzaju wyłączeniach i zwolnieniach. Zwolnione z PCC są przykładowo pożyczki dla spółki kapitałowej od jej wspólnika. Organy podatkowe uznawały, że nie podlegają w ogóle PCC pożyczki, gdy kwota główna pożyczki w momencie zawarcia umowy znajduje się na koncie poza granicami Polski. Wreszcie poza PCC są pożyczki, do których należy stosować VAT. Istnieją argumenty wskazujące za tym, że całości działalności spółki – czy to osobowej, czy kapitałowej – o ile jest czynnym podatnikiem VAT, jest działalnością gospodarczą podlegającą podatkowi VAT. Zgodnie z tą tezą, każda pożyczka udzielona przez spółkę – czynnego podatnika VAT, podlega zasadniczo VAT, zatem nie podlega PCC.
Samo udzielenie pożyczki, czyli przekazanie kwoty głównej pożyczki, podobnie jak wkład gotówkowy, nie ma skutków w podatku dochodowym. Neutralny podatkowo jest także zwrot kwoty głównej. Natomiast płatność odsetek ma skutki w podatkach dochodowych i może mieć skutki w VAT.
Jeżeli, jak wskazywałem wyżej, przyjmiemy, że w danych okolicznościach udzielenie pożyczki stanowi usługę podlegającą reżimowi VAT, to odsetki będą stanowić odpłatność za tę czynność. Dlatego płatność odsetek przez pożyczkobiorcę będzie dokumentowana przez pożyczkodawcę fakturami VAT. Ponieważ udzielanie pożyczek stanowi usługę zwolnioną przedmiotowo z VAT, to bez względu na to, kto udziela pożyczki, odsetki będą zwolnione z VAT.
Podatki dochodowe. Na gruncie polskich przepisów o podatkach dochodowych odsetki stanowią przychód i mogą stanowić koszt dopiero w momencie zapłaty, czyli na zasadzie kasowej. Stanowi to wyjątek od zasady rozpoznawania przychodów i kosztów podatkowych w kontekście działalności gospodarczej na zasadzie memoriałowej, czyli – jak to zgrabnie określają przepisy – „kiedy staje się należne”. Jest to polski wynalazek, raczej niespotykany w innych krajach UE czy OECD.
Przychody odsetkowe uzyskiwane przez polskich podatników CIT i osoby fizyczne poza działalnością gospodarczą podlegają opodatkowaniu stawką 19 proc. Przychody odsetkowe osiągane przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w ramach tej działalności podlegają stawce PIT mającej zastosowanie do wszelkich przychodów z tej działalności. Zatem, o ile podatnik dokonał wyboru stawki PIT 19 proc. dla całości działalności, to odsetki od pożyczek udzielonych w ramach prowadzonej działalności będą podlegać tej stawce. W przypadku gdy nie dokonał takiego wyboru, wszelkie przychody osiągane w ramach działalności, w tym odsetkowe, będą podlegać stawkom 18 i 32 proc.
Możliwości ograniczenia opodatkowania. Odsetki wypłacane na rzecz kwalifikujących się spółek kapitałowych bezpośrednio powiązanych z UE i EOG nie podlegają podatkowi u źródła w Polsce. Kwalifikują się spółki posiadające minimum 25 proc. udziału w kapitale zakładowym przez okres co najmniej dwóch lat, przy czym okres ten może zakończyć się po wypłacie odsetek. W innym przypadkach przy wypłacie odsetek pobierany jest podatek u źródła w wysokości 20 proc. wypłacanych odsetek, chyba że zastosowanie ma odpowiednia umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania. Umowy takie przewidują obniżone stawki, a także zwolnienie odsetek od niektórych kategorii pożyczek – często zwolnienie to dotyczy pożyczek bankowych albo dla wszystkich odsetek.
Niedostateczna kapitalizacja. Innym zagadnieniem przy analizie finansowania długiem, w kontekście finansowania uzyskanego od podmiotów powiązanych jest niedostateczna kapitalizacja. Na gruncie przepisów obowiązujących do końca 2014 roku kosztami uzyskania przychodów mogą być odsetki od pożyczek od bezpośrednich udziałowców/akcjonariuszy i spółek ze wspólnym udziałowcem/akcjonariuszem, o ile odsetki te dotyczą długu nieprzekraczającego trzykrotność kapitału zakładowego. Aby przepisy o niedostatecznej kapitalizacji znalazły zastosowanie, udziałowiec/akcjonariusz musi posiadać co najmniej 25-proc. udział w kapitale zakładowym pożyczkobiorcy. Dług, o którym mowa wyżej, jest długiem także do udziałowców pożyczkodawców.
Od początku 2015 roku kosztami uzyskania przychodów są odsetki od pożyczek od pośrednich i bezpośrednich udziałowców/akcjonariuszy oraz od spółek ze wspólnymi pośrednimi i bezpośrednimi udziałowcami/akcjonariuszami, jeżeli odsetki dotyczą długu wobec tych podmiotów nieprzekraczającego wartości kapitału własnego pożyczkobiorcy. Wprowadzono jednak dodatkowy mechanizm umożliwiający odliczenie odsetek do określonego poziomu kwotowego, bez względu na wysokość długu.
Ceny transferowe. Kolejnym zagadnieniem, także dotyczącym wyłącznie pożyczek między podmiotami powiązanymi, są tzw. ceny transferowe. Polski podatnik, który płaci albo otrzymuje lub ma otrzymać w ciągu roku płatności z pożyczki od danego podmiotu powiązanego na poziomie przekraczającym równowartość 30.000 euro, zobowiązany jest dla transakcji z tym podmiotem sporządzić odpowiednią dokumentację tej transakcji z podmiotem powiązanym (dokumentację cen transferowych). Niekiedy zgłaszane są wątpliwości, co stanowi płatność przy pożyczkach. W zdecydowanej większości przypadków za płatność uważa się odsetki, ewentualnie prowizję za udzielenie i tym podobne. Rzadko prezentowane jest stanowisko, wedle którego także kwota główna pożyczki stanowi płatność w rozumieniu przepisów o cenach transferowych, co jednak wydaje się zbyt daleko idącą interpretacją.
Biorąc pod uwagę istotne zmiany w przepisach o cenach transferowych z 2013 i 2015 roku, nadal nie ma obowiązku sporządzania analizy czy badania ekonomicznego (zwanych też analizą porównywalności, benchmarkingiem). Niemniej, aby uniknąć sankcyjnego, bo 50-proc. podatku dochodowego na ewentualnym domiarze podstawy opodatkowania, należy sporządzić odpowiednią analizę funkcjonalną – dokładny opis transakcji, wedle wskazań zawartych w przepisach podatkowych.
Przeniesienie wierzytelności i długu. Przy finansowaniu długiem dostępne są różne rozwiązania przy przeniesieniu długu czy wierzytelności – zarówno co do formy, jak też skutków ekonomicznych i podatkowych. Przykładowo, wierzytelność można sprzedać, wnieść aportem, oddać w darowiźnie, czy przejąć poprzez spłatę, a dług przejąć w drodze umowy.
Podsumowanie
Zarówno finansowanie kapitałem, jak i finansowanie długiem ma zalety i wady. Finansowanie kapitałem jest zasadniczo tańsze podatkowo – jedynym kosztem podatkowym jest PCC od wkładu albo podwyższenia kapitału. Dywidendy – w sensie ekonomicznym płatność za wkład może być zwolniona z podatku dochodowego. Dywidendy nie stanowią jednak kosztu uzyskania przychodów dla wypłacającego w ogóle, przy finansowaniu długiem istnieje ograniczenia odliczalności, która jednak – co do zasady – jest dostępna. Finansowanie długiem może być tanie podatkowo przy odpowiednim ułożeniu stosunków, wymaga natomiast więcej uwagi od stron umowy. Finansowanie długiem jest bardziej uniwersalne, bo dostępne jest dla większej ilości podmiotów, a nadto odpłatność (głównie odsetki) zwykle nie jest uzależniona od wyników finansowych pożyczkobiorcy.
Wojciech Garczyński,
Doradca podatkowy, Baker Tilly
