Kodeks cywilny należytą staranność wymaganą od każdego dłużnika definiuje jako „staranność ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju” (art. 355 § 1 Kodeksu cywilnego). Staranność taką ocenia się, biorąc pod uwagę przeciętnego człowieka o przeciętnej wiedzy i doświadczeniu w danych stosunkach. Do takiego wzorca odnosi się następnie zachowanie ocenianej strony stosunku prawnego.

Przykładowo, gdy pomiędzy stronami umowy dojdzie do sporu w zakresie jej należytego wykonania, sąd będzie oceniał czy kontrahent, wywiązując się ze swojego zobowiązania, dołożył owej należytej staranności. Należy pamiętać, że staranność ta jest wymagana nie tylko przy czynnościach odpłatnych, ale również tych dokonywanych nieodpłatnie.
 

Staranność przedsiębiorcy
 

Zupełnie inaczej oceniana jest staranność osoby, która prowadzi działalność gospodarczą. Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 355 § 2 Kodeksu cywilnego „Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności”. Oznacza to, że staranność przedsiębiorcy jest oceniana znacznie surowiej niż w przypadku osoby nieprowadzącej działalności. Wynika to z faktu, że istotą działalności gospodarczej jest wymóg posiadania niezbędnej wiedzy fachowej w określonej dziedzinie.

Osobom prowadzącym działalność gospodarczą w danej branży stawia się bowiem znacznie wyższe oczekiwania co do ich umiejętności, wiedzy, skrupulatności i rzetelności, a także zapobiegliwości i zdolności. W orzecznictwie sądowym podkreślono, że „od podmiotu zajmującego się określoną działalnością zawodowo wymaga się, oprócz fachowych kwalifikacji, zwiększonego zaangażowania w podjęte działania przygotowujące i realizujące świadczenie. Taki dłużnik powinien wykazywać w swoim zachowaniu większą zapobiegliwość, rzetelność i dokładność” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 31.05.2022 r., sygn. I ACa 748/20).

Podwyższony miernik staranności dotyczy każdego przedsiębiorcy – w tej kwestii nie ma wyjątków. Należy pamiętać, że przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2 ustawy Prawo przedsiębiorców). Nie ma też znaczenia czy umowa zawierana jest pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem, czy w stosunkach dwustronnie profesjonalnych – a więc pomiędzy dwoma przedsiębiorcami.
 

Wzorzec starannego przedsiębiorcy
 

W orzecznictwie wypracowano pojęcie „wzorca starannego przedsiębiorcy”, przy którego konstruowaniu należy uwzględniać to, że działalność jest prowadzona stale i, przynajmniej w założeniu, jest oparta na szczególnej wiedzy i umiejętnościach. Chodzi tu o wzorzec starannego dłużnika „w stosunkach danego rodzaju”, a więc inny będzie wzorzec staranności dla lekarza, inny dla prawnika a jeszcze inny dla przedsiębiorcy trudniącego się handlem.

Mając na uwadze wytyczne sądów, można jednoznacznie stwierdzić, że od przedsiębiorcy wymaga się profesjonalizmu. Sąd Najwyższy wskazuje przy tym, że „profesjo-nalizm dłużnika powinien przejawiać się w dwóch podstawowych cechach jego zachowania: postępowaniu zgodnym z regułami fachowej wiedzy oraz sumienności” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.04.2023 r., sygn. II CSKP 1080/22).

Co niezwykle istotne, wzorzec starannego przedsiębiorcy obejmuje m.in. znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.08.1993 r., sygn. III CRN 77/93). A zatem, od każdego przedsiębiorcy wymaga się również znajomości przepisów prawa związanych z prowadzoną przez niego działalnością.
 

Odpowiedzialność za brak należytej staranności
 

Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności – tak stanowi art. 472 Kodeksu Cywilnego. Co do zasady niedochowanie wymaganej przez ustawodawcę staranności rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą.

Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością na zasadzie winy – oznacza to, że aby pociągnąć kogoś do odpowiedzialności, należy mu przypisać zawinione działanie lub zaniechanie. Pamiętać jednak trzeba, że zwrot „niezachowanie należytej staranności” oznacza winę nieumyślną, która jest lżejszą postacią winy, a zatem wystarczy, jeżeli dłużnikowi można zarzucić niedbalstwo przy wykonywaniu swoich zobowiązań.

Reasumując, wzorzec należytej staranności dla osób prowadzących działalność gospodarczą jest ustalany z uwzględnieniem stawianych przedsiębiorcom, odbieranym jako profesjonalistom w swojej branży, oczekiwań i jest znacznie surowszy niż w przypadku osoby nieprowadzącej takiej działalności.

Dlatego też w procesach sądowych przedsiębiorcom tak trudno jest uwolnić się od odpowiedzialności, powołując się na niedostrzeżenie błędu, brak doświadczenia lub wiedzy – także w zakresie obowiązujących przepisów prawa dotyczących ich działalności.
 

Autorka: adwokat, specjalizuje się w sprawach cywilnych gospodarczych i egzekucyjnych