Unia Europejska zaostrza przepisy dotyczące handlu zagranicznego. Zgodnie z artykułem 12g rozporządzenia Rady (UE) nr 833/2014, unijni eksporterzy są zobowiązani do wprowadzania do umów handlowych klauzuli „zakaz reeksportu do Rosji”. Ten obowiązek ma na celu przeciwdziałanie obchodzeniu sankcji przez pośredników spoza UE, którzy kupują towary objęte restrykcjami i przekazują je dalej do Rosji.

Nowe regulacje dotyczą wybranych kategorii towarów wrażliwych – sankcyjnych – w tym sprzętu lotniczego, paliwa lotniczego, broni palnej oraz tzw. wysokopriorytetowych towarów wspólnych. Przepisy obowiązują od marca 2024 r. dla nowych kontraktów, a starsze umowy muszą zostać dostosowane do 19 grudnia 2024 r.
 

Klauzula „no re-export to Russia”
 

Zgodnie z przepisami, eksportowane towary nie mogą być odsprzedawane, eksportowane ani reeksportowane do Rosji – bezpośrednio ani pośrednio. Klauzula musi być jasna, jednoznaczna i zawierać „odpowiednie środki zaradcze” – takie jak prawo do zerwania kontraktu, nałożenie kar finansowych lub ustalenie jurysdykcji sądu. Wzorcowe sformułowanie przewiduje nawet ściśle określoną karę umowną wyrażoną procentowo.

Co ważne, samo zamieszczenie klauzuli nie wystarcza. Eksporterzy powinni również monitorować przestrzeganie zapisów przez dalszych odbiorców i w razie naruszenia – zgłaszać to krajowym organom nadzorczym.
 

Kogo dotyczą przepisy?
 

Nowe wymogi mają zastosowanie do wszystkich kontraktów z partnerami spoza UE – z wyjątkiem tzw. krajów partnerskich, takich jak USA, Japonia, Kanada czy Wielka Brytania. W przypadku kontraktów publicznych zawieranych z władzami publicznymi państw trzecich lub organizacjami międzynarodowymi obowiązuje jednak wyjątek – klauzula nie jest obowiązkowa, ale fakt zawarcia takiej umowy musi zostać zgłoszony odpowiednim władzom krajowym.
 

Co z istniejącymi kontraktami?
 

Umowy zawarte przed 19 grudnia 2023 r. objęte są okresem przejściowym – do końca 2024 r. Po tej dacie, jeśli kontrakt ma być dalej realizowany, musi zostać zaktualizowany. W wyjątkowych przypadkach – np. odmowy ze strony kontrahenta – dopuszcza się jednostronne oświadczenie eksportera o zakazie reeksportu do Rosji, pod warunkiem udokumentowania prób renegocjacji i wdrożenia odpowiednich środków zabezpieczających.
 

Wspólna odpowiedzialność i należyta staranność
 

Nowe przepisy kładą też nacisk na wzmocnienie systemów due diligence – czyli należytej staranności w relacjach handlowych. UE podkreśla, że przeciwdziałanie obchodzeniu sankcji to nie tylko kwestia kontraktów, ale też aktywnego zarządzania ryzykiem i monitorowania całego łańcucha dostaw.

W sytuacjach podejrzenia obejścia sankcji, UE zachęca do korzystania z narzędzi zgłaszania nieprawidłowości – w tym anonimowego systemu dla sygnalistów (EU Whistleblower Tool).
 

Nowe realia dla unijnego eksportu
 

Zaostrzenie przepisów to jedno z narzędzi Unii Europejskiej w walce z obchodzeniem sankcji wobec Rosji. Artykuł 12g ma zwiększyć przejrzystość i odpowiedzialność w handlu międzynarodowym. Dla firm oznacza to jednak konieczność gruntownego przeglądu umów handlowych i procedur wewnętrznych.
 

Podsumowanie
 

Nowe unijne regulacje zmieniają krajobraz eksportowy. Klauzula „no re-export to Russia” staje się nie tylko standardem dobrej praktyki, ale prawnie wiążącym obowiązkiem. Dla firm eksportujących towary wrażliwe oznacza to konieczność dokładniejszej kontroli nad dalszym losem produktów, a dla całej UE – kolejne wzmocnienie sankcyjnej architektury wobec Rosji.
 
Izabella Tymińska: ekspert ds. ceł, prawa celnego, handlu zagranicznego. Zajmuje się doradztwem z zakresu przepisów prawa celnego, importu i eksportu towarów i usług, analizą finansowo-ekonomiczną kontraktów międzynarodowych www.ekspertcelny.pl