Zgodnie z art. 31 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową, lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Orzeczenie rozwodu skutkuje ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej. Po orzeczeniu rozwodu, każdy z byłych małżonków ma prawo do podziału majątku wspólnego, który został zgromadzony w czasie trwania małżeństwa. Do podziału majątku wspólnego może dojść na dwa sposoby: albo w drodze zgodnej umowy stron, a w przypadku braku porozumienia, w drodze postępowania sądowego.
 

Definicja przedsiębiorstwa
 

Przedsiębiorstwo, zgodnie z definicją zawartą w art. 551 kodeksu cywilnego jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, które służą prowadzeniu działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

• nazwę przedsiębiorstwa,
• własność nieruchomości i ruchomości oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,
• wierzytelności,
• koncesje, licencje, patenty, prawa autorskie,
• tajemnice przedsiębiorstwa,
• księgi i dokumentację handlową.

Kluczową kwestią wpływającą na zasady podziału majątku w zakresie przedsiębiorstwa prowadzonego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej jest ustalenie, kiedy działalność gospodarcza została założona, przed zawarciem związku małżeńskiego, czy w trakcie jego trwania.
 

Rozpoczęcie działalności gospodarczej przed zawarciem związku małżeńskiego
 

W przypadku gdy jednoosobowa działalność gospodarcza została założona przed zawarciem związku małżeńskiego, przedsiębiorstwo i jego składniki majątkowe zasadniczo stanowią majątek osobisty małżonka-przedsiębiorcy i nie wchodzą w skład majątku wspólnego.

Nie oznacza to jednak, że działalność gospodarcza nie ma wpływu na podział majątku wspólnego. Jeśli do przedsiębiorstwa dokonywane były inwestycje z majątku wspólnego, na przykład, gdy drugi małżonek przyczynił się do zakupu maszyny czy urządzenia ze swojego wynagrodzenia za pracę, wówczas tak nabyte składniki podlegają podziałowi.

Jest to efekt ogólnej zasady rozliczenia nakładów dokonanych między majątkiem wspólnym małżonków a majątkiem osobistym jednego z małżonków. Zyski wypracowane przez jednoosobową działalność gospodarczą w czasie trwania małżeństwa mogą być uznane za majątek wspólny i podlegać podziałowi.

Co więcej, jeżeli drugi małżonek przyczyniał się do rozwijania działalności gospodarczej, na przykład poprzez pracę w firmie, zarządzanie lub w inny sposób wspierając jej rozwój, to może to być podstawą do uznania przez sąd, że takie działania zasługują na odpowiednią rekompensatę w ramach podziału majątku.

W praktyce, każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej analizy. Sądy zwracają uwagę na szereg czynników, takich jak długość trwania małżeństwa, wkład pracy i środków obu małżonków w rozwój przedsiębiorstwa, a także na sposób zarządzania majątkiem wspólnym i osobistym w trakcie trwania związku małżeńskiego.

Warto zwrócić uwagę, iż umowy majątkowe małżeńskie, mogą modyfikować kodeksowe zasady podziału majątku. Jeżeli małżonkowie zawarli umowę majątkową określającą inny niż ustawowy sposób podziału majątku, to dokument ten będzie miał pierwszeństwo przy dokonywaniu podziału.
 

Rozpoczęcie działalności gospodarczej w trakcie trwania związku małżeńskiego
 

Prowadzenie przez jednego z małżonków działalności gospodarczej w czasie małżeństwa rodzi szereg konsekwencji prawnych związanych z podziałem majątku. Uznaje się, że działalność gospodarcza założona przez jednego z małżonków w trakcie trwania związku małżeńskiego założona została ze środków pochodzących z majątku wspólnego, a przez to wchodzi w skład majątku wspólnego.

Wykazanie okoliczności, iż środki na założenie działalności pochodziły z majątku osobistego małżonka będącego przedsiębiorcą, leży po stronie tego małżonka, który działalność otworzył i wymagają udowodnienia przed sądem. Co do zasady zyski z działalności gospodarczej założonej w trakcie trwania związku małżeńskiego, a także wszystko, co zakupione zostało na rzecz firmy ze środków uzyskanych z zysków, podlegają podziałowi po rozwodzie.

Zgodnie z orzecznictwem sądów powszechnych, przy podziale majątku, bierze się pod uwagę nie tylko księgową wartość aktywów, ale także faktyczną wartość rynkową przedsiębiorstwa. Wartość ta może być znacząco wyższa od wartości zadeklarowanej w dokumentach księgowych, szczególnie jeśli firma odniosła sukces na rynku.

Pamiętać należy, iż na wartość przedsiębiorstwa składają się nie tylko środki trwałe znajdujące się na stanie przedsiębiorstwa, ale również wartości niematerialne (wypra-cowana marka, pozycja na rynku, relacje z kontrahentami i wypracowane relacje ze stałymi klientami). Ponadto, jeśli w trakcie trwania małżeństwa w działalność gospodarczą zostały zainwestowane wspólne środki małżonków, to zyski z tych inwestycji również będą podlegały podziałowi.

W praktyce, dokonanie wyceny przedsiębiorstwa wymaga wiadomości specjalnych oraz szczegółowej analizy finansowej i w tym celu powoływany jest biegły z zakresu wyceny przedsiębiorstw i ich składników.
 

Podsumowanie
 

Podział majątku byłych małżonków, w sytuacji, gdy jedno z nich prowadziło jednoosobową działalność gospodarczą, jest zadaniem wymagającym uwzględnienia wielu zmiennych. Niezbędne jest ustalenie, jakie składniki majątku przedsiębiorstwa podlegają podziałowi, jaka jest ich wartość, a także, w jaki sposób będą one dzielone między byłych małżonków.

W przypadku działalności założonej przed ślubem istotne jest zidentyfikowanie i wyodrębnienie nakładów z majątku wspólnego, które były inwestowane w przedsiębiorstwo. Byli małżonkowie powinni dążyć do rozwiązań, które będą sprawiedliwe i pozwolą na zachowanie wartości przedsiębiorstwa, które może być istotnym aktywem dla obu stron.
 

Autorka: radca prawny wspólnik w JKM Kancelaria Radców Prawnych Jarzec-Koślacz Miśkiewicz s.c. Specjalizuje się w sprawach szeroko rozumianego prawa nieruchomości, w tym postępowaniach sądowych oraz obsłudze przedsiębiorców